Moortje van Bredero - Dalton Voorburg

37
ghebruyckt, (...) op datmen te minder beduydenisse op de teghenwoordighe levende
en soude maken’ (blz. 136 van de editie van C.F.P. Stutterheim; men zie ook diens
Inleiding, hoofdstuk II). Misschien leefden er in Amsterdam wel personen die
overeenkomst vertoonden met figuren uit Moortje. Als de dichter daar rekening mee
heeft willen houden, heeft hij dat niet vierkant gezegd zoals later in de zoëven
geciteerde passage. In de Opdracht verklaart hij, - de motivering is al gedeeltelijk
aangehaald op blz. 36, - ‘ick was belust het selve te maken als oft hier te lande en
in myn Vaderlycke stadt over ettelycke Iaren ware geschiet, omdat het so by de
gemeente te kundigher en te angenamer soude wesen’. ‘Kundigher’ (‘begrijpelijker’,
‘herkenbaarder’) werd de bewerking alleen door de verplaatsing naar Holland en
Amsterdam; ‘angenamer’ ook, althans voor de gewone mensen, de ‘gemeente’. De
afstand in tijd maakte het stuk niet ‘kundigher’; zou het er ‘angenamer’ door geworden
zijn? Was er in het Amsterdam van het Bestand een heimwee naar de heldentijd
van de Geuzen te bespeuren? Anders moet ‘angenamer’ betekenen dat er minder
kans was dat tijdgenoten onaangenaam getroffen werden doordat ze karikaturen
van zichzelf op het toneel meenden te zien. Óf we moeten ‘over ettelycke Iaren’
zonder enige nadruk lezen, zo, dat zware beklemtoning duidelijk maakt dat het door
‘om dat’ uitgedrukte logische verband zich beperkt tot de beide plaatsbepalingen
ener-, en tot ‘kundigher’ en ‘angenamer’ anderzijds. Dan wordt ‘over ettelycke Iaren’
tot een tijds- of aspectsbepaling die aan de betekenis van de werkwoordsvorm
vrijwel niets toevoegt.
Het stuk speelt in de winter: Writsart moest van zijn vader het vertrek van zeker
schip naar Lissabon mogelijk maken ‘Eer dat de koude vorst met gront-ijs al het Y
Beschiet met schots op schots’ (vzn. 882-883a). Het zal dus eind december, begin
januari zijn. Dat de handeling zich voltrekt op Vastelavond, neemt op grond van vs.
1509, 1537 en 1553 Worp wel wat voorbarig aan 1 . Immers eind februari of in de
eerste helft van maart hoeft men niet te vrezen voor een strenger worden van de
vorst, of voor een aanhouden van de vorst waardoor het brakke water (zoals in het
toenmalige IJ) ten slotte onbevaarbaar wordt. Veel waarschijnlijker is dat we de
handeling op Driekoningen moeten plaatsen. Het WNT (Deel XVIII, kolom 751) geeft
een aantal voorbeelden van het gebruik van het woord Vastenavond ‘voor den tijd
tusschen Driekoningen (6 Januari) en Aschwoensdag’ en het is niet onnatuurlijk dat
speciaal de feestdag waarmee die
1 J.A. Worp, Geschiedenis van het drama en van het tooneel in Nederland, I (Gron. 1904), blz.
423.
G.A. Bredero, Moortje