Moortje van Bredero - Dalton Voorburg

386
synagoge van Bet Jaäkob gevestigd in het huis “Antwerpen” ... (nu
Waterlooplein, tussen de Korte Houtstraat en Zwanenburgwal).’ Het gebouw
(werd) ‘in 1614 voor tien jaar verhuurd aan den bewoner Joseph Pinto en aan
een vijftal andere Portugezen.’ (A.w., blz. 220.) (Hoogduitse Joden ‘kwamen
tot 1628 slechts sporadisch voor’, a.w., blz. 260, en op blz. 306 schrijft D.M.
Sluys: ‘de Hoogd.-Joodse gemeente te Amsterdam is gesticht in 1635.’)
Blijkbaar was zo tegen 1615 de drukke conversatie bij het uitgaan der synagoge
de aandacht van de Amsterdammers gaan trekken. Dat er, althans elders, zelfs
aanstoot aan genomen kon worden, bewijzen een ‘aanmaning’ in 1756 en een
‘missive’ in 1820, door de stedelijke overheid van Leeuwarden gericht tot de
Parnassijns wegens overlast van ‘zamenscholingen’ (H. Beem, De Joden van
Leeuwarden, blz. 140).
Voor de y in Poortegysen zie men WNT XII, tweede stuk, kolom 3553-3554.
1455 haar afterst bedecken. Stoett geeft bij deze plaats citaten en verwijzingen
waaruit blijkt dat in de voorafgaande en deze versregel een gebruikelijke
zegswijze is verwerkt. Bekend is b.v. nog: ‘Als apen hooge klimmen willen,
Dan siet men strax haer kale billen’ (Cats, Spiegel van den Ouden ende
Nieuwen Tijdt, 1632, blz. 25 van de tweede paginering.)
1517 Haertje was een gewone aanduiding voor een meisje dat lichtzinnige
mannen mogelijkheden scheen te bieden; zie b.v. Kluchten, e.d. J.C. Daan,
blz. 70 noot 163; swanen in de betekenis ‘beroepsvrouwen’ komt voor in
Spaanschen Brabander vs. 722. Of de twee woorden een vaste, tautologische
verbinding vormden, zoals Wijntje en Trijntje, is niet vastgesteld.
1531 op op. Dezelfde speelse uitdrukking, - thans nog wel gebruikt, - in Lichte
Wigger, (1ste druk 1617), vs. 938 (Crena de Iongh, G.C. van Santen's Lichte
Wigger en Snappende Siitgen, blz. 219) en bij Wolff en Deken in Willem
Leevend (1784), deel III blz. 190, de variant dat er welhaast niets over zyn zal
dan een O, met een P. Zie WNT X, kolom 14. (Na de herdruk van 1633 is het
aardigheidje blijkbaar als een zetfout beschouwd: er staat van 1638 af huer
koeck op het; zo ook in de edities van 1890, van Knuttel en van Stoett.)
1541-1550 Writsart, zwart gemaakt als Moor, herinnert aan Melchior van
Driekoningen. Over het verkleed voorstellen van de drie koningen litteratuur
bij Stoett, blz. 174. Men zong blijkbaar een lied van Duitse oorsprong, verwant
met het Nederlandse Driekoningenlied (zie Stoett, blz. 175). Zie de inleiding,
blz. 37-38.
1592 deech, afgeleid van het werkwoord dijen, betekent: iets waardoor men
vooruitgaat, voorspoed. Deegh van iets of iem. hebben = plezier beleven aan,
geen deegh hebben = niet tevreden zijn. Nog gebruikelijk in dialect (Stoett, blz.
176).
1650 gants alleen, alleen: dezelfde uitdrukking gebruikt Bredero in vs. 1 van
het ‘Bruyd-Lofs-Gedicht’ van 1612, Groot Lied-boeck I, ed. Stuiveling e.a., blz.
91. De opmerkelijke herhaling vindt men ook bij Hooft: Dat ghij hier dus alleen
alleene staet (Gedichten ed. Leendertz-Stoett I, blz. 47).
1666-1670 Bredero wijkt hier sterk van het Frans af. Daar ziet het meisje een
schilderij
G.A. Bredero, Moortje