Moortje van Bredero - Dalton Voorburg

61
Moy-aal hangt in het Rijksmuseum. Althans bij wijze van spreken. In een verrassend
artikel 1 heeft dr. P.J.J. van Thiel betoogd dat een jonge vrouw op een schilderij van
Claes Moeyaert (Amsterdam 1592/93-1655) dat hij dateert op 1638-1640, op haar
witte kraagje de letters MOOYA..L draagt. In de catalogi van het Rijksmuseum van
1903 en 1934 wordt de voorstelling aldus beschreven: ‘een meisje, aangezocht
door een grijsaard en een aanzienlijk jonkman, wendt zich van beiden af en verkiest
een jongeling van haren stand, die zijn mededingers bespot 2 .’ De kunsthistoricus
interpreteert dit - zeer kort samengevat - als volgt: Kackerlack spoort Moy-aal aan,
haar gunsten zowel aan Roemert als aan Ritsart te schenken; zijn solidariteit met
haar wordt uitgedrukt doordat hij een arm om haar heen slaat en net als zij eenvoudig
is gekleed, in contrast met de rijk gedoste oude en jonge heer, die de rechterhelft
van de schilderij vullen. De voorstelling doet denken aan de traditionele situatie 3
van de keus tussen twee aanzoeken: dat van de rijke bejaarde en dat van de jonge
leeftijdgenoot. Om de aanschouwer, die drie mannen om het meisje heen ziet in
plaats van de traditionele twee, op weg te helpen, heeft de schilder ter verduidelijking
haar naam op haar kraagje gezet. (Om de zin te kunnen verstaan moet de
aanschouwer dus wel het stuk kennen.)
De auteur legt er de nadruk op dat we hier niet met een scène uit Moortje te maken
hebben. Kackerlack is niet een jongeman die we ons kunnen voorstellen ‘dressed
as an ordinary seaman from Holland’ (Van Thiel, blz. 42). Ook doet de panlicker het
ontknopende voorstel in de slotscène niet aan Moy-aal maar aan de mannen. De
vier afgebeelde personages zijn zelfs nooit samen op het toneel. De oplossing voor
deze moeilijkheden zou zijn dat de schilderij geen herinnering aan het toneelbeeld
tot grondslag heeft, maar de slotpassage van de ‘Inhoudt’ (zie blz. 122, r. 62-70),
waar de vier in één volzin genoemd worden en bovendien de onmisbare zedelessen
onder woorden gebracht (Van Thiel, blz. 49).
Hier is weinig tegen in te brengen. Alleen ... Moy-aal ontsnapt ons weer. Bredero
zal zich toch niet in ernst verbeeld hebben dat hij in haar ‘de liefdeloose Liefde der
lichter Vrouwen’ vertoond had, ‘die in gheender manieren te vertrouwen zyn’? Juist
dit laatste punt van de moraal van het stuk is niet
1 ‘Moeyaert and Bredero: a curious case of Ducch theatre as depicted in art’, Simiolus VII
(1975), blz. 29-49.
2 Catalogusnr. 1632: ‘Drieërlei keus’ (v. Thiel, blz. 36, noot 17).
3 Een situatie die we ook uit liederen van Bredero kennen!
G.A. Bredero, Moortje