Moortje van Bredero - Dalton Voorburg

395
2889 De vorm Emster was niet ongebruikelijk. Aan de voorbeelden van Stoett
(blz. 223-224) kan men toevoegen: de binnen Emster (Klucht van Frick in 't
Veur-huys, in: Mattheus Gansneb Tengnagel, Alle werken ... van aantekeningen
voorzien door J.J. Oversteegen, Amsterdam 1969, blz. 342).
2900 goet-hart. Klaarblijkelijk vielen beiden.
2901 vil een harde smack: enige voorbeelden van vallen + lijdend voorwerp,
waaronder deze plaats, geeft het WNT (XVIII, kolom 315 ß).
2902 Aal-korf. De betekenis ‘achterste’ dringt zich op. In de andere
bewijsplaatsen van het WNT (deel I, kolom 21; Supplement kolom 12) past
‘lichaam’ beter. Daar kan een soortgelijke metonymia in het spel zijn als bij gat
‘lichaam’ (vgl. Lucelle, blz. 200, aant. op vs. 414). Stoett verklaart de
beeldspraak ‘achterste’ aarzelend uit ‘den ronden vorm van een aalkorf’ (Stoett,
blz. 224). Daarbij hoeft evenwel een bijgedachte aan aal(t) ‘mestvocht’ en/of
aan aal ‘paling’ niet te worden uitgesloten. Niettemin kan ook de vulva bedoeld
zijn: vgl. de artikelen Aalkorf en Paling in het Erot. Wdb.
2919 pongsen. De alleen bij Bredero aangetroffen betekenis ‘inpakken,
instoppen’ voor pongsen is door Stoett (blz. 224-25) afgeleid van het beter
bekende pon(t)sen ‘geschenken zenden door meisjes aan jongens’ op
St.-Pontiaansdag. De cadeaus zullen immers goed ingepakt verstuurd zijn.
Het WNT (deel XII, tweede stuk, kolom 3289-90) heeft de knoop die Stoett
legde, doorgehakt en er twee woorden van gemaakt.
2920 assen kruyt. Ook de dure zakdoek van de zindelijke Nel uit Griane (vs.
2613) rook ‘aars noch aars als ien kruyt’. Of het gelijkluidende prijzende attribuut
uit vs. 782 (zie Stoett, blz. 145) voor het zeventiende-eeuwse taalgevoel identiek
was met deze bijwoordelijke bep., is niet te zeggen.
2924 een bolle-meyt. Volgens WNT III, eerste stuk, kolom 295 zou hier ‘het
bijdenkbeeld: gul, goedrond, glunder, lustig’ in het spel zijn.
2935 De naam Jan doeter niet toe wekt aarzeling zowel bij het WNT als bij
Stoett. Het WNT VII, eerste stuk, kolom 185, zet een twijfelend vraagteken bij
zijn verklaring van deze plaats als ‘iemand die deze woorden altijd in den mond
heeft; een onverschillige gast.’ Stoett (blz. 226) geeft een verklaring van dezelfde
strekking, maar stelt de vraag ‘of moet worden vergeleken Sp. Brab. 1512:
Haer Jan en doeter niet toe, t'is maer een dwinghert; Hofwijck, 1778: Ongs'
Anne Jans, me Meutje, en doet er me niet toe (doet ook niets aan 't kinderen
krijgen)?’ In dit geval zou de (bij-)naam betekenen, meent Stoett: ‘die er niet
meer aan doet.’
De verklaring van het WNT staat niet sterk, daar, althans bij de serie van
Jan-baas (kolom 183) tot Jan Thuisblijf (kolom 190), vrijwel geen namen te
vinden zijn die berusten op een geregeld door de gebijnaamde gebezigd woord
of woordgroepje; Potgieters Jantje Goddome is eigenlijk de enige (kolom 186).
Een vergelijkbaar voorbeeld bij Bredero geeft Stoett (t.a.p.): Ariaan ien pijntje
(Sp. Brab. vs. 306). Het is mogelijk dat Ariaan in de kroeg altijd ien pijntje riep,
maar uiteraard
G.A. Bredero, Moortje