Moortje van Bredero - Dalton Voorburg

383
dus wel degelijk de bijgedachte wekken (of bevatten): ‘jij hebt vast wel eens
een venerische besmetting opgelopen’.
816 Gordt! Aan basterdvloeken en vergelijkbare krachttermen is de tekst van
ons stuk niet overrijk. De meeste zijn doorzichtig, zoals Gord(t) (ook in vs. 1534;
verder in By Gord vs. 2202), dat bovendien in vs. 2150 voorkomt, maar daar
niet als vloek. Volgens de opvatting van Verdenius (Studies over zeventiende
eeuws, blz. 86) is de klinker in get (vs. 2398 en 2931) veroorzaakt door
‘aksentverhoudingen’, en dus geen ‘opzettelijke’ misvorming van de naam God;
hetzelfde zou gelden voor het in vs. 2066.
Opzettelijke vervorming treedt op in gants lyden (vs. 1715 en 2393), Gants
bloed (vs. 2253), Gantswonden (vs. 2330), gants oortjes (2708) en Gants
lichters (vs. 2720), zekere of veronderstelde toespelingen op de passie en de
kruiswonden van Jezus, het laatste oordeel (of wellicht de kruiswoorden, of
ook Gods woord?) en de gewijde kandelaren in de kerk of ook het weerlicht.
(Zie in dit verband de noot bij vs. 2111.) De herinnering aan de naam kan
weggelaten worden, in welk geval dikwijls O ervoor in de plaats komt: O bloedt
(vzn. 1046, 1716 en 3271), o Doot (vzn. 1595 en 2475), O lyden (vs. 2399).
Achter o myn (vzn. 2657 en 3115) zal een woord weggelaten zijn waarop een
taboe rust, bijv. God of hemel (vgl. WNT IX, kolom 714).
Als de algemeen verbreide krachtterm sakkerloot, waarvan sackerloosjes (vs.
2631) een van de vele komische vervormingen is, een nabootsing is van het
Franse sacrelote (J. Grauls in Handelingen der Kon. Commissie voor Toponymie
en Dialectologie V = 1931, 278-280), staat bylo (vs. 2714) nog meer alleen dan
men wel heeft gemeend; een bevredigende verklaring van dit frekwente
tussenwerpsel is nog niet gegeven.
Tot de verbasterde of nagebootste eedsformules die met bij beginnen, hoort
by men sier (vs. 2098). Ongetwijfeld ligt hieraan ten grondslag dat men zijn
ziel als garantie wil geven voor de waarheid van hetgeen men zegt. Welk woord
sier hier (en b.v. in Lucelle, vs. 1477, en Griane, vs. 1491) als variant van ziel
dienst doet, is een twistpunt. Stoett (blz. 191) denkt aan Mnl. siere ‘puistje’, dat
via ‘bobbel’ ook wel ‘achterste’ kan zijn gaan betekenen. Hierdoor zou de
uitdrukking te vergelijken zijn met soortgenoten als by men sieterna en bij men
bil. Bij vs. 1491 van Griane annoteert F. Veenstra daarentegen: ‘bij mijn verdriet,
smart (zeer)’. De vraag dringt zich op, als men ook aan krachttermen zoals
gants oortjes en sakkerlijsjes denkt, of de bestanddelen van zulke
vermommingen de makers hiervan noodzakelijk als woorden bewust zijn
geweest.
Geen verbastering is in het spel in Heer (vs. 2678) en om Godswil (vs. 2710),
ofschoon het zinsverband in deze gevallen niet plechtig mag heten.
838 als ghy zijt. Op de plaats van als kan thans, behalve dat, ook die of daar
staan. Bij het gebruik van als echter is de uitroep nu nooit een aanspreking:
En een mensen als (of dat) daar waren! Zo uitgehongerd als ik ben!
G.A. Bredero, Moortje