Moortje van Bredero - Dalton Voorburg

11
zuivere ‘latinitas’, voor ‘eloquentia’ en ‘humanitas’. Erasmus constateerde: ‘inter
Latinos quis utilior loquendi auctor quam Terentius? purus, tersus et quotidiano
sermoni proximus, tum ipso quoque argumenti genere jucundus adolescentiae’ 1 . Er
kwamen dan ook vele bloemlezingen, vooral uitgegeven te Deventer (Pafraet) en
te Antwerpen (Plantijn), de zgn. Vulgaria Terentii en Flores of Flosculi ex Terentii
comoediis, veelal met Nederlandse vertaling, die de leerlingen van buiten hadden
te leren en daarna toe te passen in hun ‘disputationes’. Bij deze bloemlezing sluiten
zich aan de talrijke colloquia-verzamelingen van beroemde humanisten als
Murmellius en Barlandus, die als handboeken dienden voor het Latijn-spreken en
waarin de invloed van Terentius overheerst.
In de zestiende eeuw volgen een groot aantal tekstuitgaven van afzonderlijke
komedies van Terentius of van het totaal, eerst te Deventer, daarna ook elders,
speciaal te Antwerpen. Van de 23 edities in de eerste drie decennia van de zestiende
eeuw komen er 21 van de persen van Pafraet te Deventer. P.J.M. van Alphen, die
in 1954 promoveerde op het proefschrift Nederlandse Terentius-vertalingen in de
16 e en 17 e eeuw, waar men gedetailleerd kan vinden wat hierboven slechts zeer
globaal werd aangestipt, somt voor de Nederlanden van afzonderlijke komedies 25
uitgaven op tussen 1512 en 1540, waaronder zes van de Eunuchus, en 31 uitgaven
van de zes blijspelen tezamen in de zestiende eeuw. Men kan dit getal inperken,
daar er acht kopieën bij zijn (uit 1566-1583) van de beroemde editie van Muretus
uit 1565, maar ook die kopieën bewijzen hoe groot de vraag was 2 . Er volgen dan in
de zeventiende eeuw nog 36 uitgaven, waaronder de maatstafgevende van Heinsius
(1618). Bredero, die geen Latijnse school heeft bezocht, heeft weliswaar geen dezer
edities kunnen lezen of bestuderen, maar de vermaardheid van Terentius en de
bewondering voor hem van zijn humanistenlandgenoten heeft zeker grote indruk
op hem gemaakt en hem, jaloers op wie zijn werk in het oorspronkelijk konden lezen,
tot kennismaking door vertalingen en tot navolging gedreven. In de Reden aande
Latynsche-Geleerde (zie blz. 114) leest men hier sult ghy sien (indien't u lust) de
grootte stouwtheyt van een slechte Amstelredammer (...) de vrymoedicheyt
ghebruycken, dat hy die van u allen ghepresen Terentius derf inde handen nemen
en verderop: Want
1 I.F. Ringelbergi et Erasmi Roterodami De ratione studii (Leiden 1642), blz. 223-224.
2 Een bewijs voor de algemene vertrouwdheid speciaal met de Eunuchus is de
‘spreekwoordelijke bekendheid’ van de snoevende militair (Bredero's Roemert), wiens naam,
Thraso, in de zestiende eeuw soms als soortnaam gebruikt werd. Zie W. Waterschoot, De
‘Poeticsche Werken’ van Jonker Jan van der Noot (Gent 1975), III, blz. 148.
G.A. Bredero, Moortje