Moortje van Bredero - Dalton Voorburg

73
op dat het geval slecht of / recht of in de rijmenreeks van de vzn. 1220-1227, afgezien
van de bijzonderheid dat er het middenrijm tussenin zit, overeenkomst vertoont met
het bovengeciteerde geval Jan hen / Man ben, evenals eet wat / weet wat (vzn.
2032-33) en wat in / gat in (vzn. 2399-2400): ze staan als een soort hermafrodieten
tussen een mannelijk en een vrouwelijk rijmpaar in. Een eventueel verschil in
beklemtoning tussen de rijmende syllaben is hier blijkbaar van geen belang. In de
rijmreeks brocht / verkocht / Kerck spoen / werck doen / weter van / verbeteren an
/ ghesocht / oppebrocht (vzn. 1252-59) mogen we het dubbele rijm als vrouwelijk
opvatten; een aristarch onder de kamerbroeders zou zeker afgekeurd hebben dat
het door vier mannelijke rijmregels werd gevolgd, waarvan bovendien de laatste
twee het vlak tevoren gebruikte rijm -ocht herhaalden.
Tenslotte vraagt nog een bonte serie onze aandacht, vlak voor het eind van het
stuk: nam / quam / quanckt vryen / langkt tyen / scheen stiet / alleen niet / Flip / slip
/ Krijchs-luy / Trijn en Truy / riepen / sliepen (vzn. 3329-40). Hier is alle alternantie
een ogenblik zoek. Niet al te gewaagd lijkt de gevolgtrekking dat in Moortje het
dubbele rijm dikwijls samengaat met ontregeling van de alternantie van mannelijk
en vrouwelijk rijm. Maar regelmaat is heel goed mogelijk: dier doen / sier doen (vzn.
790-91) gedraagt zich als mannelijk rijm tussen twee vrouwelijke, wilt lacht /
schiltwacht (vzn. 866-67) evenzo, ghedeckt was / gheleckt was (vzn. 936-37), te
koope was / ontloope was (vzn. 976-77), schoncken hadde / ghedroncken hadde
(vzn. 992-93), persoon is / angheboon is (vzn. 1044/45) en ontrent is / bekent is
(vzn. 1052/53) worden voorafgegaan en gevolgd door mannelijke rijmen.
In combinatie met het gepaarde eindrijm komt, zoals we al even zagen, in Moortje
op enkele plaatsen middenrijm voor, het type dat de Franse rhétoriqueur Jean
Molinet ‘réthorique batelée’ genoemd heeft 1 en dat in zijn eenvoudigste vorm lang
geliefd is geweest bij onze kluchtspelschrijvers. Het eerst treedt het op in Kackerlack's
verslag van zijn marktwandeling: de vzn. 645-738, daarna in de praalhanzerij van
Roemert: de vzn. 1220-1228. Er zijn drie gevallen waar het middenrijm maar eenmaal
voorkomt: vs. 2479, 2607 en 3274. Het is mogelijk dat die losse gevallen onopzettelijk
uit Bredero's pen gevloeid zijn, zoals het rijm van de halfverzen in de vzn. 1466-1467
toevallig lijkt. Toch kan
1 Zie b.v. S.A.P.J.H. Iansen, Verkenningen in Matthijs Casteleijns Const van Rhetoriken, blz.
129-131.
G.A. Bredero, Moortje