Moortje van Bredero - Dalton Voorburg

75
Het overige, dat is ongeveer 85% van het stuk, is geschreven - althans: in de druk
overgeleverd - in een verstype dat in de overgrote meerderheid der gevallen de
volgende kenmerken heeft: 12 lettergrepen (tenzij het rijm meerlettergrepig is), de
beklemtoonde lettergreep van een woord betrekkelijk zelden op een oneven plaats
in het vers, een syntaktische of ritmische grens - op zijn minst een woordgrens - na
de zesde syllabe, en gepaard rijm. We herkennen de ‘jambische’ alexandrijn, waarin
Daniël Heinsius zich als dichter van ‘de goddelicke Lofsang van Iesu Christo’ een
meester had betoond, de dichtvorm die eeuwenlang in onze ernstige toneelpoëzie
zou blijven heersen. Op alle vier herkenningspunten echter zijn bij Bredero
uitzonderingen mogelijk of zelfs veelvuldig.
Heel wat verzen in alexandrijnenpassages hebben een syllabe te weinig of te
veel, zoals respectievelijk:
En segghen: staeter nu buyten datje swiet, (vs. 850)
Wat segghen sy, Roemer het bloedt in zijn ooren. (vs. 1223)
Wat gherammel heb ick hier? jy sult de waarheyt spreecken,
En beginnen daar jy eerst u reden by liet steecken. (vs. 199-200)
Dit laatste koeplet wordt voorafgegaan door een veel langer vers, dat doet denken
aan een zegswijs:
Ist geen jammer dat liegen sondt is, daert so wel te pas kompt? (vs. 198)
Tamelijk gewoon is - niet alleen bij Bredero - de zogenaamde ‘omzetting van de
eerste’ (en, in verband met de cesuur na de eerste vershelft, de vierde) ‘jambe’; ook
andere oneven lettergrepen dan de eerste en de zevende kunnen accent dragen.
Wij kunnen niet nagaan of deze antimetrieën voor de tijdgenoten van Bredero zo
expressief werkten als ze het soms voor ons doen:
ick spot maar met den dringhert,
Ten is gheen Ritsaardt! ghy Toovenaar ghy maackt myn
Een ander mensch, als ick voor dese plach te zyn. (vs. 304-306)
De hier geciteerde plaats is ook uitzonderlijk door het enjambement, ‘maackt myn
Een ander mensch’, een vrijheid die zeldzaam moet zijn in een tekst waar het zozeer
aankomt op het rijm.
G.A. Bredero, Moortje