Moortje van Bredero - Dalton Voorburg

68
‘ghebruyckende’, ‘denckende’, ‘aenmerckende’. In zijn al genoemde afscheidscollege
heeft dr. Damsteegt het gezamenlijke proza van Bredero grammaticaal en stilistisch
gekarakteriseerd; wat het laatste betreft concludeerde hij: ‘Hij kent de stijlmiddelen
van zijn tijd en past ze bewust en over het algemeen met het gewenste effect toe’.
‘Werkelijke tekortkomingen in zijn syntaxis’ zijn zeldzaam 1 . In de ‘Inhoudt’ met zijn
genoeglijke aanhef vinden we een geval van incongruentie tussen bijvoeglijke bijzin
en antecedent zoals thans in onverzorgd praten ook voorkomt: ‘een persoon die
Vrouw noch Man en was, die daer te landen veeltyts wierden gebruyckt voor
Kamerlingen’ (zie blz. 119, r. 4-5); de latinistische voorkeur voor relatieve aansluiting
heeft Bredero blijkbaar besmet, zodat hij in r. 44 schrijft: ‘het welck hy haar belooft,
en schenckt haer op haer versoeck een Mooris’. Verstaanbaar maar onvolmaakt
is: ‘In deze swaricheyt zynde, komt op't slach syns Vaders Makelaar’ (r. 50). Het
zgn. ontbreken van inversie in ‘Sluytelyck, men wert wijs, dat enz.’ is in de 17de
eeuw niet ongewoon. De oratorische Opdracht aan Van Dijck dient aan hoger eisen
te beantwoorden; daarin moet de lange periode blz. 111, r. 44-58 (‘En nademaal ...
handeldt’) als niet geslaagd worden beschouwd. Immers met ‘beneffens dien weet
ick ...’ begint niet een zgn. geïntercaleerde zelfstandige zin, maar een tweede
bepaling, doorlopende tot ‘gevielen’ en evenals het voorafgaande zinsgedeelte
ondergeschikt aan ‘Hebbe ick niet kunnen noch willen na laten ...’; m.a.w. het
gezegde ‘weet ick’ hoorde aan te sluiten bij het onderschikkende voegwoord
‘nademaal’. De ‘Reden’ is minder eerbiedig geschreven dan de Opdracht, hetgeen
enige losheid in de constructies schijnt te hebben meegebracht: ‘sulcx dat ... hy
souwder ... kaal afghekomen hebben’ (blz. 115, r. 23-24); ‘een Fransche tolck ...
die, gheloof ick dat hem oock niet grondich verstaan heeft’ (blz. 115, r. 30-31); ‘doen
hy my ... verscheen, ick stondt in beraadt ...’ (blz. 115, r. 33-34) enz.
De komedie én het voorwerk vloeien over van voorbeelden van een complex van
verwante stijlmiddelen, die men zou kunnen samenvatten onder het hoofd:
‘verzwarende herhaling’, desgewenst naar het voorbeeld van de aloude term
amplificatio: ‘vermeerdering’. Een van de hier bedoelde typen is Stoett zozeer
opgevallen, dat hij er - ondanks zijn overheersende belangstelling voor de
taalgeschiedenis - op blz. XXIII van zijn standaardeditie een opsomming van geeft,
namelijk de allitteratie: ‘te laat met leedt’ (vs. 54), ‘lieve lust’ (vs. 1285),
1 B.C. Damsteegt, Van Spiegel tot Leeuwenhoek, blz. 45.
G.A. Bredero, Moortje