Moortje van Bredero - Dalton Voorburg

396
even goed mogelijk dat hij ervoor bekend was dat hij nooit minder of meer
consumeerde.
Een ander bezwaar tegen de gissing van het WNT is de conclusie tot
onverschilligheid, die ook Stoett trekt. Voor de hedendaagse uitdrukking (het)
doet er niet toe geeft het WNT geen gegevens ouder dan de 19de eeuw: de
voorbeelden van Er niets toe doen ‘er niet op aankomen’ zijn uit Maurits
Lijnslager (1814) en Klaasje Zevenster (1865), WNT III, tweede stuk, kolom
2725, aan te vullen met Dl. XVII, eerste stuk, kolom 310 en 416.
Daarentegen is ertoe doen ‘erbij doen, vermeerderen’ in de zeventiende eeuw
gewoon (WNT, in de laatstaangehaalde kolom). Die uitdrukking wordt gebruikt
in de citaten die hierboven aan Stoett ontleend zijn. Daar zijn echter geen
namen bedoeld, maar mededelingen, en in vs. 2935 is Jan doeter niet toe
ongetwijfeld een naam. Bevat hij een imperatief, zoals Jantje
Stoot-je-teentjes-niet en Jan Treezacht (WNT VII, eerste stuk, kolom 188)?
Het kan ook een indicatief zijn, zoals voorkomt in Jan Durft-niet (a.w., kolom
186) en Jan Ligt-achter (kolom 187). In het laatste geval, indien dus Jan doeter
niet toe zou betekenen: ‘Jan die er niet op aankomt’ of ‘impotente Jan’ (vgl.
Spaanschen Brabander, blz. 264, op vs. 1512), zou de naam zeker niet in
officieel gebruik zijn geweest. Van Lennep en Ter Gouw (De uithangteekens,
II, blz. 229) vermelden echter een ‘Jonge Jan doet 'er niet toe’ ten tijde van de
alteratie van Amsterdam in 1578 en een ‘Jan Dirksz. Doet er niet toe’ in 1611.
De naam werd gedragen, delen zij mede, ‘door lieden, die tot den welvarenden
burgerstand behoorden.’ De naam kan ontleend zijn ‘aan een uithangteeken’:
‘vermoedelijk een lastdrager, reeds zoo zwaar belast dat er niets meer bij mocht
- als een zinspeling, hetzij op de zorgen des levens, hetzij op het pak der
zonden’ (a.w., blz. 229-230). Ten einde de intrigerende naam toepasselijk te
maken in het zinsverband, heet het niet onaannemelijk: ‘Bij Breêro is de naam
kennelijk gekozen om de zware vracht, die Jan had voort te schuiven, en waar
inderdaad niets behoefde toe- of bij-gedaan’ (a.w., blz. 229). Doet zou dus een
imperatief zijn.
2937 of hy borghen wouw. De verklaringen van deze vergelijking lopen erg
uiteen. Het WNT (III, eerste stuk, kolom 564) wijst verband van borghen met
het borgspel af, daar de ‘inzonderheid Brabantsche vorm van Bergen’ niet zeer
aannemelijk is ‘bij een Hollandsch schrijver’ en de houding van Jan doet er niet
toe eer doet denken aan ‘bok-bok-sta-vast’. (Vgl. J.W.P. Drost, Kinderspelen,
blz. 6.)
Een drukfout voor boffen wordt mogelijk geacht, d.i. het ongedaan maken van
een koop door driemaal met het bedoelde lichaamsdeel tegen de deur van de
kerk of het raadhuis te stoten, een Noordhollands rechtsgebruik (WNT III, eerste
stuk, kolom 248). De redacteur, J.W. Muller, citeerde echter weldra (in TNTL
XIX, blz. 128) een onafwijsbare Oostfriese verwant: hê geid zo krum, as wen
hê brôd börgen wil en Stoett (blz. 266) voegt daar uit de Klucht van Oene aan
toe: Ziet hum iens loopen; hy steekt zyn naers uit of hy broodt wou borgen (Jan
Vos, Toneelwerken, ed. W.J.C. Buitendijk, blz. 288, vs. 804). Dacht Muller aan
de nederige houding van
G.A. Bredero, Moortje