Revista (PDF) - Universidade do Minho

O «CAMINHO DE SANTIAGO», ESPACIO DE MEDIACIÓN E DE UNIVERSALIDADE 103
verifícase nun lugar despoboado, nun promontorio no que se asentaba
un vello castro (do que se descoñece o nome, pero que podería se-lo
antecedente de Castróndouro ou Callobre). Este castro controlaba un
importante cruce de camiños: o norte-sur, que constituía a vía romana
Braga-Lugo por Brigantium (A Coruña); é dicir, a liña en dirección ó
sur pasaba por Padrón e cara o norte pasaba por Ordes; o camiño que
partía cara o oeste, pasando pola Maía, Noia, en dirección a Finisterre;
o camiño secundario que unía Arzúa e Melide con Lugo; e o camiño
que se dirixía cara o sureste polo Ulla, en dirección a Ourense.
É a carón deste santuario (preexistente á «inventio») onde se
propuxeron – e se propoñen ainda – as preguntas máis acuciantes respecto
á cuestión xacobea: ¿qué é o que realmente se descubríu en
Compostela no primeiro tercio do século IX? Resulta sorprendente a
insistencia dos documentos, a partir desas datas, en describi-lo lugar
de enterramento con fórmulas que enlazan coas noticias do Breviarium
Apostolorum as tradicións xa mencionadas: «nunha arca de
mármore», ou «debaixo duns arcos de mármore» (pasando do topónimo
ó modo de enterramento, sen saber realmente a qué se debe este
cambio na explicación). Pero o feito é que a combinación de arcas
e arcos imponse a partir da metade do século XI. Deste xeito, desde o
momento en que Teodomiro recoñece a tumba, deséñase unha cámara
recuberta por un arco, debaixo do que, a carón do bispo – ó que acompaña
un anxo revelador –, vense tres sepulcros de distinta categoría.
O monumento descuberto, calquera que fora a súa forma e estructura,
constituíu o núcleo dos sucesivos templos que se construiron sobor del
para dar acollida ós devotos xacobeos (unha primeira igrexa mandada
construir por Alfonso II; unha segunda, a fins do século XI, por
Alfonso III – destruída por Almanzor un século despois, e reconstrída
a principios do século XI –; unha terceira, a finais do século XI (1070),
que corresponde á igrexa románica que se coñece). Das excavacións
realizadas – sen entrar, por suposto, nas aportacións das mesmas – o
único seguro que pode manterse é que no interior da antigua construcción
atopáronse restos de mosaicos procedentes, cecais, dos
séculos III-IV, que parecían recubrir o enterramento, así como muros
e pavimentos antigos, probablemente tamén desa época, próximos a
unha serie de construccións diversas, interpretadas como dependencias
dunha villa (romana). Pero as excavacións realizadas na catedral
santiaguesa na década dos cincuenta deste século deixan moitos
problemas sen resolver, p.e., parece que os muros de cantería que arrodean
o conxunto do monumento sagrado, non van más alá – atendendo
a súa estructura – do século IX; dígase outro tanto respecto á