Revista (PDF) - Universidade do Minho

124
DIACRÍTICA
1988) texto que, como veremos, se situa nun contexto díficil para
Europa pero que, lonxe dos cantos de serea da decadencia ou da crise,
ofrécenos unha suxerente lectura sobre a súa agonía así como unha
saída, un cambio de marcha que abre novas esperanzas. Agora ben,
este pequeño escrito, non moi estudiado e que casi pasa desapercibido,
servenos de pretexto para apresentar o pensamento dunha filósofa
tamén pouco atendida, alomenos en España. E a testemuña dunha
exiliada que trala Guerra Civil deambula por diversos países americanos
e europeos, e que ten que afrontar a Segunda Guerra Mundial.
Ben é certo que estos non son acontecementos que dispoñan ao optimismo,
sen embargo, a óptica de Zambrano amosasenos do lado
da vida, do compromiso coa palabra e co momento que lle toca vivir.
Ela non se arreda.
As razóns desta escolla son varias. En primeiro lugar, o feito de se
tratar dunha pensadora heterodoxa e radical (que algúns comparan
con W. Benjamin), non descoñecida pero sí pouco citada, subsumida
baixo a súa proximidade a Ortega, o seu mestre, de quen axiña se
separa de forma significativa e en isto ten que ver a filosofía e tamén a
política 2 . A súa separación de Ortega afecta á razón vital. Literatura,
Filosofía e Política estarán estreitamente unidas na obra desta autora
que aposta pola «Razón Poética», pola razón simbólica, mediadora.
E que, a pesares das dificultades do empeño e das adversidades da
vida, tenta manter o fío entre Filosofía e Poesía 3 . Ben é certo que non
——————————
2 Segundo J.L. Aranguren, María Zambrano é unha «excelente discípula heterodoxa
de Ortega y Gasset», constatando que a nosa autora comezou «por distanciarse físicamente,
por la fuerza de las cosas y de la guerra, de Ortega, y aunque ella siempre
lo haya negado y se haya mantenido fiel al discipulado de Ortega». Para Aranguren o
distanciamento que se produce entre M. Zambrano e Ortega, e os demáis orteguianos,
ten que ver co seu tratamento da linguaxe: «Bueno, la filosofía de Ortega se hizo con
ideas y la filosofía poética de María Zambrano se hizo con palabras. Las palabras llegan
de dentro de ella misma, pero son inseparables de las ideas, y eso creo yo que es lo verdaderamente
fundamental de esta distancia entre el maestro y la discípula». En «Filosofía
y poesía». Papeles de Almagro. El pensamiento de María Zambrano. Madrid, Zero, 1983,
pp. 112-3.Ainda que con diferencias, hai certas coincidencias con outra pensadora destacada,
a saber, Hannah Arendt, discípula de Heidegger, e tamén con preocupación pola
vida activa e a política, polo pensar. Ambalas duas coetáneas e cun pensamento propio
que as distancia dos seus mestres, exiliadas e activas políticamente.
3 En 1934 María Zambrano escribe «Hacia un saber sobre el alma» na creencia de
que estaba a seguir as coordenadas do seu mestre. A reacción de Ortega ante este escrito
non foi a esperada, tachándoo de falta de obxectividade, como ela mesma relata e nos
transmite Jesús Moreno: «Me llamó a su despacho, donde me recibió de pie y me dijo
«No ha llegado usted aquí – señalándose a sí mismo – y ya se quiere ir lejos». Algo me dijo