Revista (PDF) - Universidade do Minho

A IDENTIDADE DE EUROPA 189
súas preocupacións e desexos propios, o filósofo quere trascender este
dar razón particular e construir unha razón común, xa que sabe, dende
os tempos de Heráclito, que no lovgoº vai inscrito o koinovn, o común 3 .
É propiamente o logos, a palabra razonada, a que funda e posibilita o
común: a comunidade nace con ela e dela. Eso revela, por outra banda,
o vocablo «diálogo» 4 , «diavlogoº», palabra grega que, curiosamente,
mantivose intacta ó longo de tantos séculos de uso.
É, pois, a comunicación «lóxica» ou «dialóxica», a comunicación
«razonable» ou conforme ó logos, a que fai ó home un ºw=on politikovn,
un «animal político»; é dicer, que habita e se preocupa pola polis.
O logos, e a racionalidade común que él encerra, é o instrumento
básico na formación da vida comunitaria. Frente ó koikovn érguese
o i[dion, o particular, o propio 5 .
Pois ben, deste «dar razón en común», deste logos compartido,
naciu a polis democrática ateniense, naciu a política, esa forma colectiva
de preocupación pola polis, polos asuntos públicos, e naciu a
paideia, esa outra forma institucional de conducir ós recén vidos ó
mundo cara a racionalidade; é dicer, cara esa forma de vida basada na
razón, na liberdade que lle é anexa, e, en definitiva, na responsabilidade
dunha vida en común.
Quixera enfatizar aínda máis este papel esencial que para min
xoga a paideia na configuración racional do individuo, da sociedade e
da democracia. O diálogo racional, facedor primeiro e derradeiro da
——————————
3 O fragmento II de Heráclito recolle esta condición común do logos: dio; dei=
e[pesqai tw=i koinw=i: xuno;º ga;r oJ koinovº. tou= lovgou d!ejovntoº xunou= zwvousin oi polloi; wjº
idivan e[conteº frovnhsin. (Cfr. DIELS, Hermann y KRANZ, Walther; Die Fragmente der Vorsokratiker,
(Band. 1), Weidmann, 1974 17ª , páx. 151): «Por iso compre segui-lo común. Pero
sendo o Logos o común, a maioría vive como si tiviera unha intelixencia particular.»
4 Sobre a dimensión dialóxica na racionalidade grega, en especial na concepción
dialóxica que corresponde ó Sócrates que nos presenta Platón nos seus diálogos, pódese
leer o traballo de CALVO MARTÍNEZ, Tomás; «Diálogo y racionalidad: el modelo ’socrático/»,
en ALVAREZ GÓMEZ, Ángel y MARTÍNEZ CASTRO, Rafael (Edit.); En torno a Aristóteles.
Homenaje al profesor Pierre Aubenque, Universidad de Santiago de Compostela, Santiago
de Compostela, 1998, páxs. 335-354.
5 Por certo, en galego e español temos unha palabra que ten un parentesco directo
con este vocablo grego: «idiota» (ijdwvthº, «ignorante», «rudo», «inexperto»). Sí, idiota é
aquela persoa ruda, de caletre pechado, dícese, que só ve as súas razóns e que porfía
nelas, impedíndolle a súa estulticia e pechazón mental, o seu apego ás ideas e creencias
propias, abrirse ás razones e verdades que gardan as palabras dos demáis, incluso a
aquelas verdades que son comúns e de pé de banco, como adoitamos dicer os galegos.
Estaría tentado a afirmar que a paideia, o maxisterio, é aquel arte no que persoas minimamente
emancipadas e escrarecidas polo saber se esforzan para que os demáis mortais
non sexan uns ijdiwvthº.