Revista (PDF) - Universidade do Minho

190
DIACRÍTICA
humanitas 6 , esa cualidade de cualidades coa que os románs se referían
ó home entrado en perfección, atopa na paidagogía, no arte de
educar, o seu lugar máis necesario e sobranceiro. O carácter de humanitas
non pode adquirilo o home dende a soidade de sí mesmo, senón
que é unha cualidade que se adquire no diálogo intersubxectivo: son os
suxeitos xa racionais os que teñen que levar e conducir até a razón ós
recén chegados ó mundo. A racionalidade é, como nos ten recordado
Hannah Arendt, o gran regalo que a polis lle vai brindar ó neno. Por
iso facelo racional, darlle a figura ou forma de humano, investilo de
humanitas, é a gran tarefa pública, a máis importante misión política
que terá que levar a cabo a comunidade.
A xestión democrática da vida pública non é posible, pois, sen
o concurso daquela actividade que os gregos chamaron co verbo
«bouleuvw»: deliberar, consultarse os uns aos outros 7 . Os gregos nos
ensinaron a todos que o bon goberno dunha cidade non se resolve a
base de accións tomadas de maneira irreflexiva, senón que ten que
contempla-lo exercicio dunha rigurosa e intersubxectiva meditación.
É o que Pericles enfatiza na súa famosa Oración fúnebre en honor ós
atenienses que, con él, tomaron parte na guerra do Peloponeso, e que
nos foi transmitida por Tucídides. Nela proclámase que non lle é
dañino á democracia ateniense o primado do logos, do intercambio
común e recíproco de razóns na ágora pública, por encima da determinación
a obrar 8 . Polo contrario, é bó que a theoria ilumine e oriente
——————————
6 Vid. o interesante traballo de Hannah ARENDT, «Sobre la humanidad en tiempos
de oscuridad. Reflexiones sobre Lessing», en Hombres en tiempos de obscuridad, Edic.
cit. páxs. 13-41. Discurso pronunciado co motivo da entrega do Premio Lessing, outorgado
pola cidade de Hamburgo en 1959. Vid. tamén SAVATER, Fernando; «La humanidad
en cuestión» en THIEBAUT, Carlos (edit.), La herencia ética de la Ilustración, Editorial
Crítica, Barcelona, 1991, páxs. 91-103, traballo onde o autor retoma certas tesis do
mencionado discurso de Hannah Arendt.
7 Non é o caso dos fascismos e daquelas formas de goberno dictatoriais, nos que,
polo xeral, desaparecen os Parlamentos e incítase ós cidadáns á acción pura e dura, irreflexiva,
que non é neles camiño hacia a liberdade, senón más ben hacia unha alienación
individual e colectiva que, ó final, acaba degradando toda a vida privada e pública.
8 Velaquí o dito por Pericles: «Y el reconocer que se es pobre no es vergüenza para
nadie, sino que el no huirlo de hecho, eso sí que es más vergonzoso. Arraigada está en
ellos la preocupación de los asuntos públicos. Somos los únicos, en efecto, que consideramos
al que no participa de estas cosas, no ya un tranquilo, sino un inútil, y nosotros
mismos, o bien emitimos nuestro propio juicio, o bien deliberamos rectamente sobre los
asuntos públicos, sin considerar las palabras un perjuicio para la acción, sino el no
aprender de antemano mediante la palabra antes de pasar de hecho a ejecutar lo que es
preciso.» (TUCÍDIDES, «La Oración fúnebre de Pericles», en DEL ÁGUILA, Rafael, VALLESPÍN,