Op steenworp afstand - Oapen

op s t een wor p
a f s ta n d
8
Deel I - De jaren zestig en zeventig
Nu de adviesorganen meer een deel worden van de top van de planningstructuren in
plaats van de top van de verzuilde structuren, komt primair het accent te liggen op
hun ambt van deskundige. Vooral hoogleraren worden nu geroepen om de overheid
in haar beleidsvoorbereiding bij te staan. De professoren zitten belangrijke commissies
voor, zoals de commissie-Enschedé die onderzoek deed naar de gezagsproblemen
in Amsterdam (Telegraafrellen uit 1966) en de commissie-Muntendam (1971)
naar het bevolkingsvraagstuk, en de staatscommissie-Cals-Donner voor een nieuwe
Grondwet (1972). Hoogleraren hadden altijd al die nevenfunctie van dienstbaarheid
aan het algemeen belang, maar het ging in de regel om technische werken; nu ging
het om vraagstukken van maatschappelijke vormgeving. De hoogleraren werden
op hun maatschappelijke nevenfunctie aangesproken door de overheid (vgl. Aaron
1977). Universitaire deskundigheid en een hoog opleidingsniveau, maar nu ook
vooral op het gebied van planning strekten tot voordeel om in een adviescollege te
worden benoemd.
De adviescolleges ondervinden in deze tijd druk van twee kanten, enerzijds door
de planningstructuren van bovenaf en anderzijds van allerlei spontane vormen van
betrokkenheid bij het beleid vanuit de bevolking. Daarnaast raken de adviesraden
steeds meer verkokerd. Van Delden concludeert op basis van een netwerkanalyse van
de samenstelling van de adviesraden eind jaren zeventig dat de ordening van adviesorganen
in sterke mate wordt bepaald door de indeling van de overheid in departementen;
ze zijn dus departementaal verkokerd (Van Delden 1981).
4.2 parlementair debat over adviesorganen
In de parlementaire periode 1969-1972 vindt opnieuw een algemeen debat plaats over
adviesorganen. Het Kamerlid Koning (de latere voorzitter van de Algemene Rekenkamer)
vraagt dan bij de behandeling van de begroting van Algemene Zaken naar de
handhaving van het grondwetsartikel. Hij constateert dat veel colleges buiten de wet
om worden ingesteld. Tevens verzoekt hij om een overzicht van vaste colleges van
advies en bijstand, die zijn ingesteld sedert de bovengenoemde lijst uit 1956-1957,
die in antwoord op de vragen van Romme was opgesteld. Voorts verzoekt hij aan te
geven welke adviesorganen wel en niet bij of krachtens de wet zijn ingesteld. In een
brief van 20 mei 1970 informeert minister-president De Jong de Kamer. 5 Hij voegt er
een lijst aan toe, met vermelding van commissies en hun wijze van instelling.
In de Eerste Kamer vindt een jaar later ook een discussie plaats over het commissiewezen.
Het Eerste Kamerlid Schwartz van D’66 vraagt naar het beleid van de rege-
35 ja ar wrr