Op steenworp afstand - Oapen

De Economische raad had een open taak, de Zuiderzeeraad (1918) was daarentegen
een raad met een duidelijk concreet doel, een missie misschien zelfs. Zijn ontstaan
was een min of meer logisch vervolg op een lange geschiedenis die terugging tot het
Zuiderzee Comité, opgericht in het jaar dat we eerder bij de hygiënisten en statistici
al tegenkwamen, te weten 1848. In dit comité zaten vooraanstaande politici, onder
wie de latere waterstaatsminister J.P. Tak van Poortvliet, waterstaatsingenieurs en
een bekende bankier (Wertheim). Zij ontwikkelden in de jaren vijftig en zestig van
de 19 de eeuw de eerste ideeën voor een inpoldering van de Zuiderzee en de Wadden.
Nadat het Comité na een rondschrijven aan de aan de Zuiderzee gelegen gemeenten
en provincies voldoende geld had vergaard, werd in 1886 de Zuiderzeevereniging
opgericht, die een algemeen bestuur had bestaande uit 36 belanghebbende organisaties,
gemeentes, provincies en een enkele projectontwikkelaar. Door bemiddeling
van Wertheim lukte het om een eigen technisch bureau op te richten, waarvoor door
het departement van Waterstaat eerst een waterstaatsingenieur ter beschikking werd
gesteld, die algauw zou worden opgevolgd door de ‘sociaal betrokken’ ingenieur
Cornelis Lely, die voordat hij daar kwam werken al plannen voor verbetering van
de waterhuishouding rondom Amsterdam had gemaakt (Van der Ham 1994). Lely
maakte zoals bekend onder meer een plan over de afsluiting van de Zuiderzee met
een afsluitdijk met daarin een sluis om het water van de IJssel en de Vecht te kunnen
afvoeren. Voordat dat plan gepubliceerd werd, werd hij echter benoemd tot lid van
het kabinet-Tak van Poortvliet (1891 -1894). De Zuiderzeeplannen werden echter niet
direct uitgevoerd, ook al rapporteerde een staatscommissie er in de jaren negentig
positief over. De zaak kwam pas in een stroomversnelling toen Lely in de Eerste Wereldoorlog
minister van Waterstaat werd. Vooral het feit dat het neutrale Nederland
met zijn neus gedrukt werd op het gegeven dat het in zijn eigen behoeften moest
kunnen voorzien en daarom moest beschikken over voldoende landbouwgrond
(Markerwaard) zette vaart achter de zaak. De druk werd ook groter door een grote
overstroming in 1916 in Waterland waarvan de gevolgen tot in Amsterdam voelbaar
waren. In het kabinet kreeg Lely hierbij steun van mr. G. Vissering die als directeur
van de Nederlandsche Bank en tevens voorzitter van de Zuiderzeevereniging keer op
keer het verzet uit financiële kringen tegen de plannen wist te breken.
Zo werd in 1918 uiteindelijk de Zuiderzeewet goedgekeurd, een Zuiderzeedienst
opgericht en een Zuiderzeeraad ingesteld “om de Regeering van advies te dienen in
de voorbereiding en uitvoering van werken, alsmede in de voorbereidingen van de regelingen
betreffende het in gebruik brengen van de drooggelegde gronden” (art. 5 Zuiderzeewet
1918). Deze werd in 1919 ingesteld en bestond uit 37 leden. Lely werd voorzitter
met als vicevoorzitter de latere premier Colijn en mr. G. Vissering. Wolffram
concludeert dat de Zuiderzeeeraad zeker tot de Tweede Wereldoorlog een “machtig
35 ja ar wrr
6