Op steenworp afstand - Oapen

op s t een wor p
a f s ta n d
30
Deel I - Monopolie Raad van State doorbroken
De onafhankelijkheid van de gegevensverzameling door de overheid was een punt
van twijfel bij veel statistici. De verzameling van gegevens was lokaal georganiseerd
en altijd was er het gevaar dat de bureaucratie de statistiek naar haar hand trachtte
te zetten. De uitbreiding van het lokaal bestuur die vanaf het midden van de eeuw
mede door de nieuwe Gemeentewet op gang komt was nog geen garantie voor de
onafhankelijkheid van de statistiek. De uitbreidende macht van de ambtenaren zou
er juist toe kunnen bijdragen dat de statistiek minder onafhankelijk werd. Ook het
opkomende nationalisme in bijvoorbeeld nieuwe opkomende staten als Duitsland
en Italië, was een potentiële bedreiging van de onafhankelijkheid van de statistiek
(Randeraad 2006: 180).
Internationalisering was primair een zaak van statistici, en de thema’s van openbaarheid
en onafhankelijkheid werden ook besproken op de internationale congressen,
waaraan de Nederlandse beoefenaren van de statistiek deelnamen. De vaderlandse
statistici deelden in een internationaal netwerk met hun buitenlandse collega’s
niet slechts een wetenschap, maar ook een levensbeschouwing, waarin de vooruitgangsgedachte
een voorname plaats innam. Met name het rapport uit 1842 On the
Sanatary Conditions of the Labour Population of Great Britain van Chadwick had veel
discussie losgemaakt. Het liet zien dat gezondheid afhankelijk was van maatschappelijke
omstandigheden, die door menselijk en bestuurlijk handelen gecreëerd en dus
ook te veranderen waren. De Engelsen hadden veel aandacht voor de gezondheidsstatistiek.
Discussies over de klassenmaatschappij, publieke moraal en wetenschap
lagen vaak niet ver uit elkaar. In andere landen waren weer andere thema’s dominant,
zoals de Volkstellingen.
Internationale statistische uitwisseling was overigens een gevoelige kwestie, aangezien
de meeste landen hun statistieken beschouwden als geheime informatie, die
niet in buitenlandse handen mocht komen. Nederland deed ondanks zijn relatieve
achterstand op het gebied van de statistiek uitgebreid mee aan de internationale statistische
conferenties die vanaf de eerste conferentie in 1853 te Brussel tot de laatste
conferentie te Leningrad in 1872, in de verschillende hoofdsteden van Europa werden
gehouden; ook in Den Haag in 1869. Von Baumhauer, het eerdergenoemde hoofd
van het statistisch bureau van Binnenlandse Zaken, en Vissering vertegenwoordigden
Nederland op die conferenties. Zij waren er samen met andere Nederlandse
statistici. Randeraad laat zien hoe na het eerste enthousiasme in de conferenties van
Parijs, Wenen en Londen, in het laatste kwart van de 19 de eeuw de internationale
beweging voor de statistiek langzaam afliep. Hierbij speelden verschillende factoren
een rol, zoals de overladen agenda (de poging om alles te weten en te meten), de
pretenties om tot een universele alomvattende statistiek te komen, en de opkomende
natiestaten die elk hun eigen particuliere systematiek ontwikkelden.
35 ja ar wrr