Op steenworp afstand - Oapen

op steenworp
afstand
364
Deel III - Contexten, niveaus en dynamiek van beleidsleren
varing en nieuwe inzichten, feitelijk ook wordt gebruikt om de beleidspraktijk en
gedragsverandering te beïnvloeden (zie Ferrera en Gualmini 2004).
De participatie van niet-statelijke actoren is een onderscheidend kenmerk van het
Nederlandse beleidsbestel. De Nederlandse overheid heeft weliswaar een grote constitutionele
verantwoordelijkheid, maar vormt – anders dan in het Verenigd Koninkrijk
– geen dominant machtscentrum. In Nederland puzzelen en poweren politieke
gezagsbekleders en topambtenaren niet alleen; kennis en macht worden gedeeld met
(semi-)overheidsorganisaties en overleg- en adviesorganen, waar georganiseerde
belangen elkaar ontmoeten en met elkaar en het overheidsbelang de beleidsruimte
delen. Deze vervlechting van maatschappelijke belangen en overheidsactoren is
ingebed in een hechte sociale infrastructuur. Voor de Nederlandse casus betekent
dit dat in een consensusdemocratie annex overlegeconomie als de Nederlandse,
paradigmatische beleidsveranderingen zich mogelijk langzamer en minder zichtbaar
voltrekken dan in een meerderheidsdemocratie annex pluralistisch georganiseerde
economie als de Britse. Of om het anders te zeggen, de overgang van keynesianisme
naar monetarisme heeft ook in Nederland plaatsgevonden, maar deze is geleidelijker
verlopen, de winnaars bliezen minder hoog van de toren en de verliezers hebben
er minder onder geleden. In A Dutch Miracle pleitten Visser en Hemerijck (1997) er
daarom voor om in de analyse van beleidsleren een aparte plaats in te ruimen voor de
studie van de institutionele verantwoordelijkheidsverdeling tussen statelijke actoren
en maatschappelijke organisaties in bepaalde beleidssectoren.
Als het om een voor het publieke domein geschikte, contextgevoelige benadering
van beleidsleren gaat, maken we daarom onderscheid tussen: instrumentele aanpassing
(eerste orde), institutionele hervorming (tweede orde), en paradigmaverandering
(derde orde). Instrumentele aanpassing heeft betrekking op de technische en
instrumentele veranderingen, die worden aangebracht om de beleidsontwikkeling
op het eerder overeengekomen spoor te houden. In ons analysekader willen we
veranderingen van de tweede orde reserveren voor institutionele aanpassingen in de
‘regels van het spel’ in de beleidsontwikkeling, waaronder wijzigingen in de verantwoordelijkheidstoedeling
van en tussen statelijke en maatschappelijke actoren. Een
voorbeeld is het afschaffen van de adviesplicht aan de overheid van de ser in 1995 en
het hervormingstraject in de sociale zekerheid in de jaren negentig. Nadat de commissie-Buurmeijer
(1993), in navolging van een rapport van de Rekenkamer over het
functioneren van de Sociale Verzekeringsraad, het wao-debacle had geïnterpreteerd
als een bestuurbaarheidscrisis, hebben regering en parlement het aangedurfd de vanouds
geldende spelregels in de sociale zekerheid fundamenteel te veranderen en het
zelfzuchtige corporatisme van werkgevers en werknemers te trotseren.
wrr 35 ja ar