Op steenworp afstand - Oapen

Albert Hirschman over exit en voice
De karakteristieke modus van marktgedrag ten overstaan van een achteruitgang in de kwaliteit
en/of verhoging van de relatieve prijs van goederen en diensten is exit. Consumenten
reageren op kwaliteitsachteruitgang van goederen en diensten door deze producten voortaan
op de schappen te laten staan. In veel opzichten is voice de tegenpool van exit. Voice
geeft burgers de mogelijkheid om zich uit te spreken over wat er mis is met publieke goederen
en diensten, om verbeteringen voor te stellen en zich uit te spreken over wenselijke
diensten die (nog) niet worden aangeboden. Voice is niet helder en eenduidig zoals exit,
maar juist meerduidig en messy. Het gaat om individueel beklag, periodiek stemmen, het
tussentijds aanbieden van petities, het organiseren van collectieve acties zoals stakingen,
burgerlijke ongehoorzaamheid en gewelddadige protestdemonstraties en dat allemaal op
verschillende niveaus van aggregatie. Voice betreft de articulatie, communicatie en kanalisering
van teleurstelling, kritiek, protest en bezwaren kenbaar maken in de richting van
de leiding van een (product)organisatie en deze te bespreken met het management. In
vergelijking met het exit-mechanisme, de “private, ‘secret’ vote in the anonymity of supermarket”,
is voice direct, actief en tot op zekere hoogte ook een persoonlijke manier om
bewindvoerders te attenderen op kwaliteitsverlies en disfunctioneren (Hirschman 1970:
4). Een belangrijk nadeel van de exit-optie is dat er op de markt geen mogelijkheid bestaat
om gewenste goederen en diensten die (nog) niet worden aangeboden, onder de aandacht
te brengen van producenten. Ook kunnen geen voorstellen worden gedaan voor de verbetering
van bestaande goederen en diensten. Hierin ligt de meerwaarde van voice. Aan het
gebruik van voice zijn echter ook kosten en risico’s verbonden (Hirschman 1981; 1986).
In de eerste plaats brengt het gebruik van voice meer tijd en extra inspanning met zich
mee. Bovendien is het succes van voice – herstel en verbetering van prestaties – altijd
onzeker: er is geen garantie dat er geluisterd wordt en zelfs als er wel wordt geluisterd
en het management iets onderneemt, wil dat nog niet zeggen dat de gekozen strategie
‘werkt’. In de derde plaats zijn er genoeg organisaties die niet gediend zijn van de ‘dissidente’
klokkenluiders (Bovens 1990; Van Stokkom 1992). Wel kunnen voice-gerelateerde
activiteiten, zoals demonstreren, organiseren en protesteren, gewaardeerde doelen in
zichzelf worden. Dit kan een positief effect sorteren op politieke participatie en sociale
binding (zie Hemerijck 2002).
zelfcorrigerende vermogen van private organisaties of (semi-)publieke instituties.
Met de uitbreiding van het overheidsapparaat werd de verantwoordelijkheidsverdeling
en de roltoedeling binnen het publieke domein van regeren en geregeerd worden
in toenemende mate diffuus, en ook de keten tussen de politieke preferenties van
burgers en beleidsvorming werd veel langer. Ministers zijn verantwoordelijk voor
wrr 35 ja ar
34