Op steenworp afstand - Oapen

op s t een wor p
a f s ta n d
28
Deel I - Monopolie Raad van State doorbroken
ministerie van Binnenlandse Zaken, Von Baumhauer, die er direct bij betrokken was,
functioneerde de commissie niet goed (Randeraad 2006). In 1861 werd de commissie
dan ook weer ontbonden. “Zij doet historische en antiquarische nasporingen, waarvan
ik het wetenschappelijk nut niet betwist maar waarvoor ik niet geloof dat een
Rijkscommissie moet bestaan”, zo merkte een Kamerlid op (Kuijlaars 1999: 37). De
Tweede Kamer verwierp de begroting van 1862 van Binnenlandse Zaken met de post
voor de Rijkscommissie met een overweldigende meerderheid.
Ook het in 1848 opgerichte bureau van Binnenlandse Zaken was geen lang leven
beschoren. Het werd in 1878 opgeheven door de liberale minister Kappeyne van de
Coppello na de zoveelste kritiek erop in de Tweede Kamer. De minister motiveerde
achteraf zijn besluit als volgt:
“Uit een wetenschappelijk oogpunt moge de statistiek hare waarde bezitten,
van regeringswege behoort daaraan naar mijne mening geen meer zorg te
worden besteed dan die welke direct door den wetgever of bij wettelijke verordening
is voorgeschreven; niet meer uitbreiding dan tot uitvoering der wetten
noodzakelijk is en voor de rigtigen gang van het Staatsbestuur gevorderd
wordt” (geciteerd door Van IJsselmuiden 1988: 134).
Doordat het bureau werd opgeheven verdween ook zijn periodieke uitgave Bijdragen
tot de Algemene Statistiek van Nederland. Hoewel overwegingen van bezuiniging (efficiëntie)
nooit ver weg zijn, woog de fundamentele kritiek dit keer zeker even zwaar.
Zo konden Kamerleden terecht vrezen dat de regering via haar bemoeienis met de
statistiek teveel sociale politiek zou introduceren. “Met het gecontroleerde zien [via
de statistische begrippen, PdH] kwam de gecontroleerde interventie, bijvoorbeeld in
de vorm van een eerste voorzichtige sociale politiek” (Randeraad 2006: 16), en daar
was de liberale staat van 1870 niet aan toe.
Misschien viel het de regering gemakkelijker om met de statistiek te stoppen door
de wetenschap dat de particuliere statistici wel zouden doorgaan met hun werk. Na
de eerste stappen door De Bosch Kemper, Ackersdijck en anderen was immers eind
jaren vijftig de Nederlandsche Vereeniging voor de Statistiek opgericht. Het bestuur
bestond uit invloedrijke personen, veelal met een staatswetenschappelijke vorming,
afgestudeerd aan de juridische faculteit van Leiden of Utrecht met als bijvak statistiek/staatshuishoudkunde
(waarbij dat vak wijd moet worden opgevat als het geheel
van inzichten omtrent hoe een samenleving op doelmatige wijze kan bestaan). Onder
de leden treft men bekende namen aan uit de hogere burgerij. In het midden van
de 19 de eeuw onder meer de hoogleraren Ackersdijk en De Bosch Kemper, en W.C.
35 ja ar wrr