Op steenworp afstand - Oapen

op s t een wor p
a f s ta n d
84
Deel I - Nieuwe adviescolleges in interbellum en wederopbouw
Maatschappelijk debat over een andere maatschappijordening
In het interbellum was er door verschillende politieke partijen uitgebreid getheoretiseerd
over een andere maatschappijordening, als uitwerking van de katholieke theorie van subsidiariteit,
of die van de soevereiniteit in eigen kring van Kuyper uitgewerkt tot een gezaghebbende
filosofie door Dooyeweerd, terwijl de socialisten een theorie ontwikkelden
over de gemeenschap, waarin taken van de gemeenschap worden uitgeoefend door een
systeem van ‘nieuwe organen’. De al genoemde Josehus Jitta (1932: 13) had geconstateerd
dat, communisten en fascisten uitgezonderd, de voorstanders van die theorieën in feite
spraken over bestuur binnen de context van de parlementaire democratie, en dat als je
de ideeën aldus bekeek ze in hun praktische gevolgen in grote lijnen met elkaar overeenstemden.
Dat noemde hij functionele decentralisatie, waaronder hij verstond “het streven
om bepaalde functies, die de overheid aan zich getrokken heeft, voor een deel te onttrekken
aan de bestaande vertegenwoordigende organen, en over te dragen aan organen
waarin speciale belanghebbenden en deskundigen zitting hebben, die met raadgevende,
besturende of wetgevende functies bekleed worden” (Josephus Jitta 1932: 13). Ook de instelling
van de Hoge Raad van Arbeid had al als basis de grondgedachte dat een regeling
door de overheid slechts dan kan werken wanneer belanghebbenden er in slagen in onderling
overleg tot overeenstemming te komen. Aalberse zag daarin een uitwerking van
de subsidiariteitsgedachte. Antirevolutionairen konden er elementen in herkennen van
hun denken over soevereiniteit in eigen kring (al ging die theorie meer uit van ‘scheiding’
tussen de staat en de overige kringen dan van aansluiting daartussen, zoals bij katholieke
staatsgeleerden).
Na Tweede Wereldoorlog was er bovendien tussen de aanhangers van de verschillende
theorieën een convergentie tussen politieke stromingen te bespeuren met
name bij de aanhangers van de doorbraakgedachte en degenen die met elkaar in het
kamp van Sint-Michielsgestel zaten. Ed. van Cleeff, een van de betrokkenen bij het
plansocialisme uit de jaren dertig, bleek in 1946 ook veel verwantschap te zien tussen
‘nieuwe organen’ gedachte van de sdap, subsidiariteit en soevereiniteit in eigen
kring. Ook onder de liberalen hadden dergelijke theorieën aanhangers. Zo publiceerde
hun voorman in die jaren P.J. Oud in 1958 artikelen waarin hij pleitte voor een
Eerste Kamer met minder bevoegdheden, maar wel bestaande uit vertegenwoordigers
van maatschappelijke groeperingen, zij het dan wel meer soorten groeperingen
dan die in de ser zaten. 23 Anderzijds haalde een motie-Romme (ingediend bij de
algemene beraadslagingen over de begroting van 1959) waarin een beperking van de
medewetgevende taak van het parlement werd bepleit ten gunste van de pbo, opdat
het parlement zich meer kon concentreren op de hoofdlijnen van beleid, de eind-
35 ja ar wrr