Op steenworp afstand - Oapen

Tegen die achtergrond verschenen vanaf 1891 steeds meer pleidooien voor verbetering
op het terrein van de openbare hygiëne. Lokale medici publiceerden meer
over relaties tussen woning en gezondheid, drinkwater en gezondheid, vuilophaal
en riolering. En in 1895 komt een Nederlandsch Congres voor Openbare Gezondheidsregeling
tot stand. De hygiënisten nemen ook deel aan het congres over Nijverheidhygiëne
en reddingwezen (1890), en bespreken onder meer de voorstellen voor
een Veiligheidswet (1895), de voorloper van de Ongevallenwet (1901). Dit congres,
waaraan ook werkgevers, ingenieurs en artsen deelnamen, was de voorloper van het
Congres van openbare Gezondheidsregeling dat als ‘hygiënisch voorparlement’ actief
was en dat een eigen periodiek orgaan had: het Tijdschrift voor Sociale Hygiëne (Rigter
1992: 31).
De Ongevallenwet was slechts een van de vele sociale wetten die onder het liberale
kabinet-Pierson tot stand werden gebracht. Andere waren de Leerplichtwet, de
Woningwet en de Gezondheidswet. Met deze wetgeving werd gebroken met het
doctrinair liberale maatschappij- en mensbeeld dat een lange tijd ook het debat over
de gezondheidszorg had gedomineerd. In de Memorie van Toelichting bij de Gezondheidswet
worden de gebreken opgesomd uit de voorafgaande periode, zoals het
ontbreken van geneeskundig toezicht en van centrale leiding. Om aan die gebreken
een einde te maken stelde de regering via deze wet voor om een zelfstandig college,
de Centrale Gezondheidsraad, in het leven te roepen “welks samenstelling eene
juiste veelzijdige beschouwing der hygiënische vraagstukken en een juiste waardeering
van de nieuwere inzichten in de toegepaste wetenschap (…) waarborgt …”
(Rigter 1992: 39). De verantwoordelijke minister Goeman Borgesius wilde wel participatie
van artsen bij het beleid, maar zijn voorkeur ging duidelijk uit naar een meer
multidisciplinaire begeleiding van de openbare gezondheidszorg dan veel medici
in gedachten hadden; staatstoezicht op de volksgezondheid behoefde of mocht niet
uitsluitend geneeskundig toezicht zijn.
De Gezondheidsraad moest als centrale eenheid de trait d’union zijn tussen de lokale
gezondheidscommissies en de regering. De raad kreeg in totaal zes leden onder
wie ook niet-artsen; de artsen mochten in de raad niet de meerderheid uitmaken en
onder de buitengewone leden moesten ook veel niet-artsen zoals ingenieurs, geografen
en demografen zijn. De inspectie die in dezelfde wet geregeld werd heette het
Staatstoezicht op de Volksgezondheid en met opzet niet het Geneeskundige Staatstoezicht;
ook anderen dan artsen moesten inspecteur kunnen worden en de inspectie
bestond uit verschillende soorten inspecteurs, onder wie een woninginspecteur. Die
multidisciplinaire opzet van de wet verwierf uiteindelijk ook instemming van de
medische beroepsgroep, maar zeker ook van anderen zoals de Vereniging van Burger-
35 ja ar wrr
3