Op steenworp afstand - Oapen

op steenworp
afstand
370
Deel III - Een nieuwe kennisinfrastructuur
Alleen dan ontstaat een democratie die zich niet in incidenten en andere vormen
van bestuurlijke bijziendheid verliest, maar die voeding geeft aan reflectie en debat
en waarin burgers en hun maatschappelijke verbanden actief worden uitgedaagd
mee te denken over de toekomst. Dat wil overigens niet zeggen dat incidenten nooit
belangwekkend zijn: soms zijn het de eerste zwakke signalen van belangrijkere veranderingen.
Het discours is echter zelden op die manier ingericht. In plaats van om
nadenken wordt doorgaans haastig om maatregelen gevraagd. In die context is het
niet altijd gemakkelijk om pleidooien voor bedachtzaam vooruitkijken, voor rust en
concentratie in het beleidsdebat te vragen. Alleen al de vraag zelf dringt amper tot
de publieke arena’s door. In deze paragraaf stellen we de vraag wat op grond van het
voorgaande de ontwerpeisen kunnen zijn voor een toekomstgerichte vernieuwing
van het adviesstelsel? Een stelsel, dat wij vooral begrijpen als een stelsel gericht op
beleidsleren als dienst aan de democratie.
Volgens Scharpf (1997: 63) is er sprake van leren in een vervlochten beleidsbestel als
het Nederlands wanneer actoren bij een conflict of patstelling op basis van hun eigen
interacties uit het verleden of van buitenaf een eerder onbekende “win-win”-oplossing
“ontdekken” die “het verschil uitmaakt tussen een beleidsimpasse en effectief
handelen”. Om beleidsverandering te kunnen beïnvloeden, moeten beleidsmakers
ook oog hebben voor kansen, dat wil zeggen alle alternatieven die (onafhankelijk
van de mening van de actor hierover) beschikbaar zijn, en die de actor bekend zijn,
en dus zijn/haar opvattingen en wensen beïnvloeden. Naar verwachting is de kans
op een sociaal leerproces op basis van overleg groter wanneer actoren met verschillende
standpunten bij elkaar worden gebracht; de grenzen tussen beleidsterreinen
en belanghebbenden vervagen; gedecentraliseerd experimenteren wordt aangemoedigd;
als er voldoende informatie is over innovatie; actoren worden aangemoedigd
om hun resultaten te vergelijken met die van anderen (niet per definitie de beste) en
gezamenlijk opnieuw de doelstellingen en het beleid vaststellen (Dorf en Sabel 1998;
Trubeck en Mosher 2003). De instituties van overleg en advies van de overlegeconomie
verhogen de druk om tot compromissen te komen; ze leggen beperkingen op aan
de Alleingang van de deelnemende partijen en stimuleren een positieve waardering
van betrokkenheid bij het gezamenlijk oplossen van problemen. In zijn zuiverste
vorm nodigt beleidsvervlechting uit tot de formulering van een gemeenschappelijke
nutsfunctie. Onze Amerikaanse collega Charles Sabel wijst in dit verband op een
bijzonder interessant aspect van het effect van de (countervailing) instituties van een
vervlochten beleidsbestel, in de mate waarin zij:
“… blur the line between policing behavior and articulating consensus that
all-or-nothing views draw to distinguish systems presuming from those pre-
wrr 35 ja ar