Op steenworp afstand - Oapen

op s t een wor p
a f s ta n d
78
Deel I - Nieuwe adviescolleges in interbellum en wederopbouw
maar zo zouden worden zijn als de ser en de hele maatschappij werd georganiseerd
langs publiekrechtelijke weg, onder democratisch toezicht en bijgestaan door externe
deskundigen (onder andere het cpb)?
3.2.2 Het parlementaire debat over adviesorganen van rond 1956
Na de debatten over adviesorganen in het begin van de jaren dertig, die vooral in het
teken stonden van bezuiniging op de overheid, zijn er tot het midden van de jaren
vijftig geen debatten meer in de Staten-Generaal gehouden over de adviesorganen als
algemeen vraagstuk. De staatscommissie-Van Schaik had in haar rapport van 1954
waarbij ze de grondwet in den brede had doorgenomen nog wel voorgesteld om
het grondwetsartikel over adviesorganen uit 1922 te schrappen, omdat ‘de bepaling
te stringent is gebleken’ en ‘de procedure te zwaar’. 14 Het tekent ook de periode. Bij
adviesraden stonden andere vragen dan hun wettelijke grondslag centraler. De ser
en de pbo (schappen) waren zojuist ingesteld (1950) en belangrijker was de vraag of
de samenstelling van de raden daar wel voldoende op leek. Anders dan in de jaren
dertig is het parlement tot midden jaren vijftig ook niet zo bezig met vragen over het
aantal colleges of de kosten van adviescolleges. Er wordt ook opvallend positief over
gesproken in het parlement: adviesorganen maken het mogelijk om het werk van het
parlement te verlichten en zijn voor de regering een handig middel om extra aandacht
aan een onderwerp te besteden zonder een nieuw departement op te richten of
een directie in te stellen. Bovendien, zo stellen verschillende Kamerleden, zijn sommige
adviescolleges wel om te zetten in schappen. Dat begon al direct in 1945 met het
socialistische voorstel voor een onderwijsschap. 15 Ook voor andere terreinen werden
soortgelijke voorstellen ontwikkeld.
Aan het eind van de wederopbouw, in de periode 1956-1958, neemt de parlementaire
aandacht voor adviesorganen weer opvallend toe. De voornaamste van de vele aspecten
die dan aan de orde komen zijn de volgende. 16 Algemeen wordt grote waarde gehecht
aan openbaarheid. Er is duidelijke voorkeur voor een gemengde samenstelling
van adviesraden, een combinatie van representatieve maatschappelijke organisaties
en deskundigen (de vvd heeft de grootste aarzelingen en vindt uit louter deskundigen
bestaande raden te prefereren, de kvp is voorstander van louter representanten);
en voor centrale of toporganen, want die zorgen ervoor dat ministers niet worden
geconfronteerd met een veelheid van tegenstrijdige adviezen van de vele verzuilde
organisaties.
Verschillende Kamerleden pleitten voor een Nationale Raad voor het Onderwijs als
toporgaan van een of meer ‘onderwijsschappen’; alternatief zou zijn dat de bestaande
Onderwijsraad vooral zou worden samengesteld uit representatieve maatschappe-
35 ja ar wrr