Op steenworp afstand - Oapen

op s t een wor p
a f s ta n d
36
Deel I - Monopolie Raad van State doorbroken
toen binnen de kring van hervormingsgezinde medici de Maatschappij ter Bevordering
van de Geneeskunst werd opgericht en door de Haagse arts Verwey, die een
vooraanstaand adviseur was van Thorbecke, het Tijdschrift voor Algemeene Gezondheidsregeling
en Medische Politie werd opgericht. 14
In de ogen van de generatie van het midden van de 19 de eeuw diende de staat in de
eerste plaats te zorgen voor een wettelijke regeling van de medische opleiding. Dat
was ook het eerste dat in de jaren zestig geregeld werd. Het was ook het thema dat
bij de hygiënisten op de eerste plaats stond. Ze waren in de jaren vijftig bezig met
een debat over hun eigen professie, zoals wettelijk te handhaven opleidingseisen en
bestrijding van kwakzalverij.
Voorts bepleitte men naar Brits voorbeeld van de Public Health Boards dat de staat
op lokaal niveau organen in het leven zou roepen waarin medici zouden worden
benoemd en waarin lokale bestuurlijke maatregelen konden worden uitgedacht. In
Engeland waren de industrialisatie en de trek van het platteland naar de stad, met alle
daaruit voortvloeiende misstanden, al eerder op gang gekomen. Er was een invloedrijke
hygiënistische beweging ontstaan die invoering wist te bewerkstelligen van
lokale overheidsinstrumenten gecombineerd met toezicht van de centrale overheid
op lokale sociaal-hygiënistische maatregelen. Vooral de hervormer Edwin Chadwick
had het gezag uitgedaagd om maatregelen te nemen met zijn opzienbarende statistisch
onderzoek uit 1842 naar het verband tussen industrialisatie en sterftecijfers. Hij
meende met zijn onderzoek, waarvan zeer veel exemplaren werden verkocht, te hebben
bewezen dat er een vast verband was tussen de erbarmelijke leefomstandigheden
en de sterfte onder het proletariaat. Ondanks flinke tegenwerking van politici en
ambtenaren leidde zijn analyses tot de Public Health Act van 1848, die verplichtte tot
de instelling van Public Health Boards op lokaal niveau en een centrale General Board
of Health op landelijk niveau. In Nederland kreeg dit voorbeeld al vroeg navolging
in Utrecht waar door toedoen van onder anderen de Utrechtse hoogleraar Mulder en
andere burgers een plaatselijke gezondheidscommissie werd ingesteld, zij het slechts
met een adviserende stem. Ook enkele andere steden gingen vrijwillig tot het instellen
van gezondheidscommissies over.
De invloed van de medici op de politiek was kleiner dan die had kunnen zijn door
de groepsconflicten onder de hygiënisten tussen bijvoorbeeld degenen die wel en
niet academisch gevormd waren, en tussen plattelandsartsen en stedelijke artsen.
Daarnaast was er ook onenigheid over het nut van nieuwe methodes als sterfteatlassen.
Sommige hygiënisten hechtten sterk aan beïnvloeding van het lokaal gezag en
bevordering van het eigen groepsbelang, andere medici wensten zich meer te richten
op beïnvloeding van de koning en de ministers.
Voorts was de overheid terughoudend om in te grijpen in de gemeentelijke au-
35 ja ar wrr