Op steenworp afstand - Oapen

op s t een wor p
a f s ta n d
100
Deel I - De jaren zestig en zeventig
In september 1975 vraagt het Kamerlid Terlouw van D’66 bij de begrotingsbehandeling
van het ministerie van Algemene Zaken om een lijst van betaalde adviesfuncties.
Hij en andere Kamerleden hadden de indruk dat het kabinet-Den Uyl (1973-1977)
steeds meer ‘politieke’ adviseurs ad hoc benoemden om aldus net als in Frankrijk en
België eigen politieke kabinetten te vormen en om de eigen ambtelijke bureaucratie
te omzeilen. Uit het antwoord van minister-president Den Uyl blijkt dat het om
nogal wat personen – vrijwel louter mannen – gaat, die voor hun werk soms ook het
salaris van een topambtenaar ontvangen. Het gaat om een enkele vakbondsbestuurder
en verder vooral om hoogleraren onder wie Van Doorn, Hulsman, Halberstadt,
De Wolff, Peper en vele anderen. 8
Kenmerkend voor het parlementaire debat in de jaren zeventig zijn de volgende punten.
Ten eerste is er het aloude thema dat adviesraden de regering te machtig zouden
maken (alleen in de jaren vijftig speelt dat thema minder, maar in de andere jaren is
het telkens aanwezig). De woorden zijn nu anders. Het gaat nu over de vijfde macht
en ‘het gat tussen politiek en maatschappij’ (wat nu de kloof heet), waar de adviesorganen
te weinig aan doen. Adviesorganen zouden naast de ‘vierde macht’ (de ambtenaren,
vgl. Crince Le Roy 1976) een vijfde macht vormen, die samen met die vierde
macht de macht van de regering tegenover het parlement te veel zou versterken. Ook
zouden zij een “krans van autonome instellingen [vormen], die ten onrechte een buffer
vormt tussen de overheid en de mensen en actiegroepen die willen inspreken.” 9
Weer anderen spreken van een ijzeren ring. 10 “Als de ser unaniem is en de regering is
het met hem eens, staat het parlement buitenspel”, zo wordt veel gezegd.
Voorts wordt het representatievraagstuk breder aan de orde gesteld, zowel naar kring
als naar methode. Het gaat nu om een veel breder spectrum van te representeren
actoren, variërend van consumenten tot aan actiegroepen en bij beleid betrokken
uitvoerende instellingen. Zo worden adviescommissies vooral nuttig geacht als ze
voorzien in de behoefte aan inspraak en als ze een schakel zijn tussen overheid en
gesubsidieerde instellingen (‘het veld’). Dit komt tot uiting bij de Academische Raad
tussen overheid en universiteiten in en bij de Centrale Raad voor de Volksgezondheid
tussen overheid en zorginstellingen. Ook wat betreft de methode wordt verzocht
om verbreding van representatie door het meer gebruiken van het instrument
van enquêtes en hearings.
Een derde terugkerende vraag is die naar de hoofdtaak van adviesorganen. Gaat het
om overleg, advies of inspraak? De Raad voor Veterinaire Aangelegenheden is volgens
de installatierede bijvoorbeeld een inspraakcentrum, dat ook anderen dan de
directe bedrijfsgenoten bij het beleid moet betrekken, maar in hoeverre is het, zo vragen
Kamerleden, ook een adviesorgaan? 11 Verder gaven ook afzonderlijke adviesraden
aanleiding tot vragen.
35 ja ar wrr