Op steenworp afstand - Oapen

plaatsen kunnen die efficiënter werken, terwijl de minister tegelijk zijn handen vrijer
kan houden voor de algehele beleidsvorming en de hoofdlijnen van het beleid (scheiding
van beleid en uitvoering). 20 Juist omdat de organisatie uiteen is gevallen in een
veelheid van agentschappen, zelfstandige bestuursorganen en uitvoering van beleid
door particulieren (via concessies en aanbestedingen), is een oriëntatiepunt in de
vorm van een strategie waarop alle eenheden zich kunnen richten van groot belang.
De versterking van het politieke primaat is vooral ook nodig om ervoor te zorgen dat
afspraken in regeerakkoorden, die gedurende de jaren negentig steeds uitgebreider en
gedetailleerder zijn geworden, ook worden uitgevoerd. Juist omdat de overheid zo
gedifferentieerd raakt en de departementen in feite ontkokeren 21 , moet er meer zorg
worden gedragen voor bewaking van het politieke primaat. De politiek wil nu ook
zelf meer doen aan het vaststellen van de hoofddoelen van het beleid en strikter zorgen
voor uitvoering van de in het akkoord gemaakte afspraken. De politieke top moet
via managementrapportages worden gevoed met informatie over hoe de uitvoering
in de praktijk verloopt.
De derde ontwikkeling betreft de terugtred van de klassieke bureaucratie (Webers
wetenschappelijke ideaaltype uit zijn Wirtschaft und Gesellschaft bestaande uit:
vaste competenties, vaste regels, ambtelijke hiërarchie, schriftelijke procedures). Factoren
die bij die terugtred een rol spelen zijn: de invoering van een privaatrechtelijke
marktlogica van het bedrijfsleven in de overheidsfeer; de bevordering van denken
in generieke managementconcepten en managementprocessen mede door invoering
van de Algemene Bestuursdienst (abd); en de nadruk op dienstverlening (vgl.
‘belastingtelefoon’). Ten slotte is van belang de uitbreiding van het bestuursrecht,
die meer mogelijkheden biedt om in beroep te gaan tegen overheidsbesluiten bij een
onafhankelijke rechter (Algemene Wet Bestuursrecht) en die algemene beginselen
van behoorlijk bestuur formuleert, met een preventieve werking op het gedrag van
ambtelijke actoren.
Maar ook de kennisintensivering bevordert de terugtred van de klassieke bureaucratie.
22 Kennisnetwerken vullen een deel van het vacuüm dat ontstaat door het wegvallen
van de klassieke bureaucratiemechanismen van hiërarchische controle 23 (zie
hierover verder deel iii).
Door al dit soort ontwikkelingen samen verandert de hele overheidsorganisatie in
de jaren negentig sterk; zij begint nu ook het karakter te krijgen van bijvoorbeeld een
kennisintensieve netwerkorganisatie. In die context ontstaat aan het einde van de
eeuw een hernieuwde behoefte aan strategisch denken, juist ook omdat de netwerken
vragen om het onderhouden van de verbindingen van de professionals en dit
vraagt om communicatie en gemeenschappelijke ideeën en symbolen.
35 ja ar wrr
127