Op steenworp afstand - Oapen

op s t een wor p
a f s ta n d
120
Deel I - De jaren tachtig en negentig
Een toenemend aantal bedrijven doet een beroep op overheidssteun (rsv). De begrotingstekorten
bedragen jaarlijks rond de 8 procent. De periode wordt in de literatuur
vergeleken met de jaren dertig, toen ook een scherpe breuk plaatsvond in de economisch
ontwikkeling. 2 Er ontbrandde een uitgebreide discussie over de verzorgingsstaat.
Aangenomen werd dat door de economische recessie ook de toekomst van de
verzorgingsstaat onzeker was geworden, waaraan vaak werd toegevoegd dat de verzorgingsstaat
zelf mede schuldig was aan de slechte economische ontwikkeling door
de hoge lasten die hij met zich meebracht. De kritiek op de verzorgingsstaat was dat
de overheid als centrum ervan onoverzichtelijk was geworden, inefficiënt was en de
bron was van een woud van regelingen. Door een eenzijdige nadruk op immateriële
aspecten zoals welzijn en milieu, zou hij bijgedragen hebben aan een uitholling van
de economische structuur en te lang hebben geaccepteerd dat ondernemers vooral
door linkse politieke partijen als een soort boemannen werden afgeschilderd (vgl.
wrr, Plaats en toekomst van de Nederlandse industrie, 1980). Het verwijt was ook dat
de overheid door al haar regelingen voor nieuwe groepen en met precieze interventies
in het maatschappelijke verkeer, onbedoelde effecten veroorzaakte die op hun beurt
vroegen om nieuwe interventies en nog preciezere regelingen, waarbij de doelgroepen
van het beleid kunstmatiger werden en steeds nauwkeuriger moesten worden
bepaald. De planningstructuren die een decennium ervoor waren opgezet werden
aan het begin van de jaren tachtig steeds meer als probleem in plaats van als oplossing
gezien. 3 Er verschenen in deze periode veel boeken en artikelen over de crisis
en stagnatie in de verzorgingsstaat 4 , en over de grenzen aan de planning 5 en grenzen
aan overheidsinterventies (de interveniërende staat). 6 Over de oplossing van de crisis
bestond echter nog lang geen consensus. Sommigen zagen er ook de aankondiging in
van een ander type maatschappij, waarin ook door automatisering nog slechts voor
weinigen werk zou zijn, een jobless society (vgl. ook de utopie van de economie van
het genoeg).
Ook vormt rond 1980 het gedrag van de burgers een vrijwel constant gespreksonderwerp.
Er verschijnen onderzoeken naar grootschalige belastingfraude en misbruik
van collectieve voorzieningen. 7 De burgers wordt ook verweten te eigenmachtig te
zijn geworden en zich weinig aan te trekken van de rechtsorde. De problemen zijn
niet zo ernstig als in Duitsland met organisaties als de raf, maar ook in Nederland
is sprake van radicalisering en confrontatie tussen overheid en betogers. Met name
tussen krakers en politie ontstaan herhaaldelijk botsingen, onder meer bij de inhuldiging
van koningin Beatrix op 30 april 1980. 8
Op Europees niveau was sprake van een stagnatie en een groei van protectionistische
maatregelen. In de afzonderlijke landen leidt dat tot een opleving van wat genoemd
wordt ‘neocorporatisme’: de overheid die steeds meer zekerheid en steun zoekt bij
35 ja ar wrr