Op steenworp afstand - Oapen

op s t een wor p
a f s ta n d
26
Deel I - Monopolie Raad van State doorbroken
Bij die later ingestelde raden is soms nog wel eens de positie van de Raad van State
aan de orde geweest, onder meer bij de in het volgende hoofdstuk te behandelen
Onderwijsraad, maar algemeen kan gezegd worden dat met de oprichting van permanente
adviesraden definitief een eigen systeem van adviesraden voor deelgebieden
tot ontwikkeling kwam. Maar de raden die toen ontstonden zijn nog steeds goed te
zien als de maatschappelijke (en niet strikt juridische) en zich op meer beperkt gebied
bevindende broertjes van de Raad van State. De taak van die nieuwe adviesraden is
niet slechts beperkt door de omschrijving van het wettelijke taakgebied, maar ook
nog doordat ze geacht worden zich vooral uit te laten over de concrete vormgeving
van wetgeving en beleid en niet over de fundamenten van beleid, al is die grens soms
lastig te trekken.
2.3 na ar de centr ale commissie voor de statistiek
Statistici en de staat
Statistiek betekent letterlijk ‘staatskennis’, in de dubbele betekenis van het woord,
te weten als kennis van de staat (in de zin van toestand) van het land, en het bestand
aan kennis dat in het bezit is van de staat als institutie. Statistiek was in de negentiende
eeuw dan ook het veld van alle kennis over samenleving en staat. Een staat kon
volgens velen niet functioneren zonder statistiek. Daarom zijn er door de gehele 19 de
eeuw heen initiatieven om de staat te bewegen om aan statistiek te gaan doen, te beginnen
met de oprichting van een ambtelijke commissie of bureau voor de statistiek.
De discussie hierover was al vroeg in de eeuw begonnen onder het koninkrijk Holland
en het Franse bewind aan het begin van de eeuw en was voortgezet onder koning
Willem I. Zo werd onder zijn bewind in 1826 een ambtelijke statistische commissie
opgericht en werd op Binnenlandse Zaken een bureau ingesteld, bestaande uit een
ambtenaar die zorgde voor de samenstelling van een jaaroverzicht, naar het voorbeeld
van de Annuaire van het Franse Bureau des Longitudes (Mooij 1994). Veel statistieken
waren het niet, hoofdzakelijk op het terrein van handel, levensverzekeringen en
de nationale veiligheid (Stamhuis 1989). Het bureau werd in 1829 nog belast met de
tienjaarlijkse volkstelling, maar stierf een stille dood. Het leek wel of de statistiek definitief
meeverhuisd was naar België dat zich in 1830 van Nederland afscheidde en waar
de statistiek kort daarop tot snelle bloei kwam. (Stamhuis 1989: 67 e.v.).
In 1848 ontstond opnieuw een bureau bij de afdeling Binnenlands Bestuur van het
ministerie van Binnenlandse Zaken. Dit kreeg een duidelijker taak doordat in de
Grondwet van 1848 was opgenomen dat er landelijke periodieke verslagen moesten
35 ja ar wrr