Op steenworp afstand - Oapen

op s t een wor p
a f s ta n d
2 4
Deel I - Monopolie Raad van State doorbroken
zichzelf door de leer van de staatsonthouding scherpe beperkingen had opgelegd;
nog afgezien van het ontbreken van financiële middelen om wat aan de problemen
te doen, als zij dat al zou willen. De adviescolleges ontstaan veelal in de nasleep van
de onderkenning dat er problemen zijn, waar de overheid wellicht een taak heeft
die verdergaat dan het bieden van juridische structuur en ordening. Adviescolleges
worden ingesteld om de overheid te stimuleren om problemen te onderzoeken en
diagnoses te stellen en om zo nodig aanbevelingen te doen om verbetering te bereiken;
dat kon zelfs zijn dat de overheid moest gaan interveniëren in de maatschappij.
Een commissie was en is bovendien altijd een aantrekkelijke vorm, omdat ze een
goede en goedkope manier is om snel kennis bij elkaar te brengen. Ze verlost de overheid
ook van de taak om te schiften in de vele probleembeschrijvingen, diagnoses en
voorstellen voor verbetering, omdat een commissie geacht wordt unaniem die schifting
te maken en met één stem te spreken. Dat spreken met één stem geeft ook gelijk
gezag aan wat gezegd wordt. Het standpunt van een commissie van deskundigen
heeft meer gezag dan het standpunt van een individuele deskundige.
De eerste externe commissie die aan het einde van de 19 de eeuw ontstaat, heeft betrekking
op het brede gebied van de statistiek (Centrale Commissie voor de Statistiek,
1892). Hierna volgen de Staatscommissie voor internationaal privaatrecht (1897), de
Centrale Gezondheidsraad (1902) en de Mijnraad (1902). Al deze commissies, met
hun zeer uiteenlopende werkterreinen, bestaan thans nog; zij het dat hun instellingswetten
en taken soms zijn aangepast. 3
Eerst wordt hieronder kort ingegaan op de Raad van State (par. 2.2), waarna de achtergrondgeschiedenis
van de ccs en de Centrale Gezondheidsraad aan de orde komen
(par. 2.3 en 2.4). De staatscommissie ipr en de Mijnraad worden in paragraaf 2.5
gezamenlijk besproken met enkele ad-hoccommissies en het Centraal Bureau voor
Sociale Adviezen. Paragraaf 2.6 bevat een korte nabeschouwing over de behandelde
periode.
2.2 r a ad van state als voorloper en wegbereider
De Raad van State is een van de oudste organen van ons staatsbestel. Hij dateert
uit 1531 en was in zijn beginperiode een van de zogeheten collaterale raden rond de
landvoogd(es), waaruit ook andere hoge colleges (van staat) zijn voortgekomen,
zoals de Hoge Raad en de Algemene Rekenkamer. Het gaat te ver om de geschiedenis
van de Raad van State uiteen te zetten. 4 Voldoende is dat hij in 1795 tijdelijk wordt
opgeheven en in 1814 opnieuw wordt ingesteld, om dan in het kader van Nederland
35 ja ar wrr