Op steenworp afstand - Oapen

met vele kamers. Er waren rapporten en studies die de rol van burgers centraal stelden
als dragers van rechten en plichten in het kader van arbeid en sociale zekerheid
(zoals in Een werkend Perspectief of in Eigentijds burgerschap (onder leiding van H.R.
van Gunsteren), waarin vanuit de politieke filosofie burgerschap werd aangeduid als
een publiek ambt).
Voorts waren er rapporten waar vanuit de economische theorie van de publieke sector
voorstellen werden gedaan voor een efficiëntere uitvoering van beleid (bijvoorbeeld
principaal-agent modellen). Hoewel de thema’s vaak bestuurlijk waren, ging
het minder dan voorheen over (institutionele) structuren, maar in plaats ervan over
processen van sturing en de condities van sturing (governance).
Een bekend voorbeeld ervan is het rapport Belang en beleid (nr. 45, 1994) over een
verantwoorde uitvoering van werknemersverzekeringen. Het is gemaakt onder
leiding van D.J. Wolfson, en het wordt door minister Zalm genoemd als een rapport
dat voor hem erg belangrijk is geweest in het denken over uitvoering van overheidsbeleid
(het werd ook uitdrukkelijk eervol in de Miljoenennota 1997 (p. 61) vermeld).
Voorts valt in diezelfde categorie het rapport Milieubeleid. Strategie, instrumenten
en handhaafbaarheid van een projectgroep onder voorzitterschap van R. Rabbinge,
maar ook weer met Wolfson; hierin werd gepleit voor een grotere inzet van zachtere
en meer privaatrechtelijke bestuursinstrumenten in de publieke sfeer. 38 Andere betrekkelijk
bekende rapporten waarin de condities van (overheids)beleid een prominente
plaats innamen waren onder meer Besluiten over grote projecten (nr. 46, 1994),
Orde in het binnenlands bestuur (nr. 49, 1995), Ruimtelijkeontwikkelingspolitiek
(nr. 53, 1998) en Het borgen van publiek belang (nr. 56, 2000). Overigens moet deze
kwalificatie van deze rapporten met een korrel zout genomen worden: evengoed
kan verdedigd worden dat het bij de drie laatste rapporten ging om een pleidooi voor
gemeenten en tegen de stadsprovincie, om een pleidooi voor actief ruimtelijk beleid
en om verduidelijking van de risico’s van ver doorgeschoten liberalisering en privatisering.
Vermoedelijk ligt de waarheid in het midden en verenigen goede rapporten
uiteenlopende kwaliteiten in zich.
De aandacht voor toekomstbestendigheid als dimensie van beleid, speelt in vrijwel
alle van de genoemde rapporten. Maar er zijn in die tijd ook rapporten waar de toekomstverkenning
op zichzelf nog de hoofdmoot van het rapport bevat. Dit is onder
meer het geval in een rapport over de invloed van ict, Staat zonder land (nr. 54,
1998), gemaakt onder leiding van W. Derksen. Dat rapport behandelt consequenties
van ict voor de schaal van maatschappelijke activiteiten in het algemeen en voor het
handelingsvermogen van de nationale staat in het bijzonder. Doordat de noties van
plaats en tijd ingrijpend worden beïnvloed, zullen nationale staten hun functioneren
35 ja ar wrr
201