Op steenworp afstand - Oapen

op s t een wor p
a f s ta n d
82
Deel I - Nieuwe adviescolleges in interbellum en wederopbouw
Nieuwe commissies in eerste jaren na wo ii
Vooral in het eerste jaar na de bevrijding was het erg druk met commissies, al is het
moeilijk om daar een goed overzicht van te krijgen. Het waren vrijwel alle tijdelijke
en ad-hoccommissies. Vaststaat ook dat het er erg veel waren, dat ze elkaar snel opvolgden,
en dat ze vaak met dezelfde zaken bezig leken te zijn en behalve advies soms
ook uitvoerende taken hadden. Hier lijkt van toepassing wat Churchill eens zei: “We
are overrun by special committees, like the Australians by rabbits.” 20
Er zijn direct na de bevrijding contactcommissies voor het bedrijfsleven ingesteld
door het Militair Gezag. Daarnaast waren er de commissies ingesteld door de regering
te Londen (bijvoorbeeld commissie-Van Rhijn over een nieuw stelsel van sociale
zekerheid, onder invloed van het beroemde Beveridge-rapport uit 1942 On social
insurance and allied services). Verder waren er ook enkele commissies door het College
van Vertrouwensmannen 21 en ook door het kabinet-Schermerhorn ingesteld.
De Marshallhulp leidde in 1948 nog tot de oprichting van een belangrijke tijdelijke
commissie voor de advisering van – een onderraad van – de ministerraad, te weten
de Raad van advies voor de Marshallhulp. Ook zijn er verschillende commissies ad
hoc geweest voor onderwijskwesties, onder voorzitterschap van prof. Ph. Kohnstamm
(vgl. Gastelaars 1985: 265). Het is ook een tijd waarin de commissievorm voor
vele andere doelen wordt gebruikt: om snel regelingen te maken; het verzet uit de
oorlog bij het beleid voor het ‘nieuwe Nederland’ te betrekken; overleg te versnellen;
verzuilde groepen bij elkaar te brengen en hen te dwingen om met één voorstel
te komen in plaats van verschillende; noodmaatregelen te ontwerpen; regelingen
voor schadeloosstelling voor oorlogsschade uit te werken en soms ook uit te voeren;
bijzondere rechtspraak te regelen enzovoort. De jaren direct na 1945 vormen een tijd
van veel nood, er waren voedselbonnen en er waren grote tekorten op vrijwel alle
gebieden. De industriële infrastructuur was voor een deel vernietigd, in Indië was er
een opstand aan de gang.
De instelling van permanente raden komt pas weer meer in beeld als de verhoudingen
zich vanaf 1950 gaan stabiliseren, enkele uitzonderingen daargelaten zoals de
Ziekenfondsraad (1947) en de Raad voor de Kunst (kb 1947 en Wet 1955). De Ziekenfondsraad
was een uitvloeisel van het systeem van ziekenfondsen dat de bezetter
had ingesteld; de Raad voor de Kunst was in 1947 voorlopig gevormd, mede als uitvloeisel
van de grote aandacht in die tijd voor morele opvoeding en verhoging van de
geestelijke weerbaarheid van de bevolking (vgl. minister Van der Leeuw in het eerste
naoorlogse jaar). Raden op dit gebied zijn er vrijwel steeds door het leerstuk van de
staatsonthouding, dat slechts indirecte bemoeienis toelaat.
35 ja ar wrr