Op steenworp afstand - Oapen

tonomie die onder het eerste kabinet-Thorbecke in de Gemeentewet (1851) was
vastgelegd. De zorg voor de openbare orde, zedelijkheid en gezondheid werd hierin
opgedragen aan de gemeenteraad (art. 135). Verder stelde hij de publieke gezondheidsdienst
onder toezicht van burgmeester en wethouders (art. 179) en hij verplichtte
de gemeentebesturen om de kosten van de plaatselijke gezondheidspolitie
op hun begroting te plaatsen (art. 205). De hygiënisten drongen echter aan op een
specifieke regeling.
Het tweede ministerie-Thorbecke kwam in 1862 wel met verschillende wetten,
onder andere over de geneeskundige beroepen van arts, apotheker enzovoort, maar
ook over het Geneeskundig Staatstoezigt, dat bevoegd was om onderzoek te doen
naar de toestand van de (lokale) volksgezondheidszorg en die erop moest toezien dat
wetten en verordeningen werden gehandhaafd. De Britse regelgeving diende hierbij
als voorbeeld, terwijl in de Kamerdebatten ook het voorbeeld van de Franse L’état hygiénist
uit 1850 aan de orde kwam (Wolffram 2003: 45). De twistpunten in het debat
onder de hygiënisten en onder de Kamerleden betroffen de onafhankelijkheid van de
gemeentelijke commissies en het staatstoezicht. Geneeskundigen dienden zelf toezicht
te houden en niet de staat, zo meenden sommige Kamerleden. Onafhankelijke
inspectie werd gezien als overplanting van een idee van vreemde bodem (ibid.) De
lokale autonomie was tijdens een lange strijd om de vrijheid door het Nederlandse
volk verworven en kon niet zomaar worden aangetast. Uiteindelijk voorzag de Wet
regelende het Geneeskundig Staatstoezigt in provinciale inspecteurs, vrijwel zonder
bevoegdheden. Ook werd vastgelegd dat de gemeenten werden vrijgelaten op het
terrein van de volksgezondheid en ze niet verplicht waren om gezondheidscommissies
in te stellen.
Hoewel de wetten die de beroepen regelden over het algemeen goed functioneerden,
ondervond de uitvoering van de Wet op het Geneeskundig Staatstoezigt van veel
kanten kritiek, bijvoorbeeld van gemeenten die last hadden van inspecties en van de
inspecteurs zelf die zich overigens nauwelijks gesteund zagen door de staat. Weliswaar
kwam er in de jaren zeventig in reactie op de epidemieën van cholera, tyfus
en pokken nog wel een Epidemiewet tot stand – na druk van inspecteurs, de Nederlandse
Maatschappij voor de Geneeskunst en de hygiënisten – maar voor het overige
hielden de klachten over wettelijke tekorten aan. Ze werden zelfs sterker.
Een nieuwe generatie bezorgde hygiënisten, inspecteurs en kritische burgers
wachtte dan ook niet meer af, maar ging zelf over tot initiatieven om de situatie te
verbeteren, zoals het oprichten van de eerste kruisvereniging, het Witte Kruis, door
Jacobus Penn. Het was slechts één voorbeeld van medisch particulier initiatief. In
35 ja ar wrr
37