Op steenworp afstand - Oapen

op s t een wor p
a f s ta n d
182
Deel I - De wrr in actie
Departementale verkokering
De departementen waren tot ver in de jaren vijftig betrekkelijk kleine opzichzelfstaande
vakspecialistische eenheden gebleven, vooral belast met uitvoerende en juridische, wetgevende
taken. Ze hadden in die tijd soms eigen gedeconcentreerde diensten, zoals de
rijksheren in de provincie bij Waterstaat, de belastingdienst bij Financiën, de Arbeidsinspectie
en de Arbeidsvoorziening bij Sociale Zaken en – voor zover je dat uitvoerende
delen mag noemen – de krijgsmachtonderdelen bij Defensie.
Begin jaren zeventig komt echter de verkokering op gang. Evenals wat er in het bedrijfleven
in de jaren zestig was gebeurd, werden bestuurlijke activiteiten gecentreerd rond
het eigen departement. Daarbij leek het er wel eens op dat, naarmate de verzuiling in
levensbeschouwelijke zin afnam, de verkokering van de Nederlandse maatschappij toenam.
De wereld van beleid en planning bestond uit families van soorten interventies
en wettelijke kaders waarin die waren geregeld. Vooral de opkomst van het denken in
termen van organisatie, beleid en planning bevorderde wat Van Poelje noemde ‘het ontstaan
van 14 wetsfamilies’. 5 Elk departement bouwde zijn eigen ‘vesting’ met eigen wetten,
zoals de Algemene bijstandswet (1963) bij Maatschappelijk Werk (vanaf 1965 crm),
de Mammoetwet (1966) bij Onderwijs, of de Wet op de ruimtelijke ordening (1963)
bij Volkshuisvesting en Ruimtelijk Ordening enz. Vooral het aantal – vaak zeer dikke
– nota’s groeide explosief. 6 Ook ontstonden daarna bij sommige departementen plannen
om elke departementale wetsfamilie te voorzien van een centrale Kaderwet die de
verschillende wetten van de departementen tot één geheel zou maken. Bij dit alles waren
de departementen het middelpunt, de gemeenten werden er in feite aan ondergeschikt
geacht en de maatschappelijke organisaties vormden een kring rond de departementen.
Die organisaties werden ook voor een groot deel door de overheid betaald.
De afstand die werd genomen van de afzonderlijke departementen kwam ook tot
uitdrukking in de eerste reeks van rapporten die werd uitgebracht. Het ging hierbij
steeds om brede beleidsterreinen – er werden vier probleemvelden onderscheiden
– die in het regeerakkoord van het in 1973 aantredende kabinet-Den Uyl onderbelicht
waren gebleven. De vaststelling van het programma voor het eerste jaar gebeurde
op basis van besprekingen met de premier, met wie voorzitter Kremers naar eigen
zeggen om de 14 dagen sprak. De rapporten waren zeer beknopt, maar hadden een
invloed die omgekeerd evenredig was aan hun omvang. Het eerste rapport dat eind
1973 werd vastgesteld, over een Europese Unie, was aanleiding tot instelling van de
commissie-Spierenburg die mogelijkheden voor verdere integratie moest toetsen aan
de belangen van de Nederlandse samenleving op lange termijn en die daarbij moest
aangeven wat de rol van Buitenlandse Zaken was bij dit brede, bijna alle departe-
35 ja ar wrr