Op steenworp afstand - Oapen

de oorlog in Vietnam, hevige studentenprotesten in Frankrijk, en in Nederland de
provobeweging, ‘tegencultuur’ en rellen rond het koninklijke huwelijk in 1966, zijn
slechts enkele manifestaties van onvrede. Na verloop van tijd, tegen 1970 worden ‘repressieve
tolerantie’, inspraak en dergelijke ontdekt. Deze beweging heeft het stelsel
van adviesorganen vooral beïnvloed door invoering en uitbreiding van inspraakprocedures
en de oprichting van talloze subcommissies met geëngageerde deskundigen
uit de samenleving. Het planningsysteem wordt wel bekritiseerd vanwege zijn
technocratische karakter, maar breidt zich toch verder uit; de overheid, maar dan in
aangepaste vorm, blijkt toch als ‘redder’ te moeten optreden (zie hierna).
De tweede verandering betreft de verzuiling. De verzuiling verborg altijd een spanning
in zich die door de toename van organisatie en leiding van de zuilen steeds
meer aan het licht kwam. De formule was altijd ‘centraal maar met behoud van vrijheid’.
3 De centralisatie was gegroeid, maar de (groeps)vrijheden waren dat minder.
Bovendien namen, naarmate de economie groeide, ook de overheidsinkomsten toe.
De overheid was vanaf het midden van de jaren vijftig eerst mondjesmaat, maar
later steeds ruimer maatschappelijke verbanden gaan subsidiëren. Daarbij ging ze
ook steeds meer subsidie-eisen stellen, onder meer wat betreft interconfessionele
samenwerking tussen de instellingen, schaalvergroting en fusie. Zo gingen verzuilde
instellingen op in brede organisaties waar ze soms hun individuele identiteit verloren.
Er trad dus ook een ontzuiling op. Die ontzuiling werd versterkt doordat maatschappelijk
initiatief in deze tijd minder van bovenaf en meer van onderen opkomt.
Het verzuilde verenigingswezen komt nu onder druk te staan door de opkomst van
spontane bewegingen en actiegroepen. Een steeds groter deel van de bevolking hoeft
van zichzelf ook niet meer elke zondag naar de kerk of ’s avonds naar de vereniging.
Bovendien neemt de sociale controle op het gedrag die de verzuiling zo kenmerkte in
deze tijd af. Ook buiten de kerken kon men bijvoorbeeld aan het geloof doen; de dan
opkomende oecumenische samenwerking tussen de kerken bevordert bovendien
een vervaging van de eigen identiteit.
De instituties – kerken en verenigingen – moesten ook meer worden ‘gedemocratiseerd’.
Democratie verwees als begrip in de jaren veertig en vijftig vooral naar het
constitutionele parlementaire stelsel. In deze tijd werd het echter meer opgevat als
een proces van democratisering, dat zich niet beperkte tot de staat, maar dat alle
instellingen betrof. De politieke leiding liep in dat proces soms voorop, zoals bij het
beleid om verenigingen en stichtingen opener te maken, te democratiseren en om inspraak
te bevorderen. De mensen moesten leren om meer gebruik te maken van hun
individuele en groepsrechten, bijvoorbeeld consumentenrechten en/of een recht op
gratis rechtshulp. 4 In beide gevallen moest de houding van het volk veranderen en
35 ja ar wrr
5