Op steenworp afstand - Oapen

op s t een wor p
a f s ta n d
188
Deel I - De wrr in actie
toekomstverkenning. Er werd geen waarschijnlijke toekomst gepresenteerd, maar
uiteindelijk slechts een toekomstbeeld en dat beeld werd onder druk van de raad
die de verrichtingen van een afstand volgde, uitgewerkt in twee varianten. Eén
toekomstbeeld bij voortgaande economische groei en één met een economie met
nulgroei. De verschillen tussen de varianten leverden overigens amper verschillende
toekomstbeelden op.
De ontvangst van de atv-verkenning zelf was verdeeld
Vooral van wetenschappelijke zijde kwam kritiek, met name op de methode. In 2004
is een terugblik verschenen op de atv, waarin de belangrijkste punten van kritiek
nog eens werden gememoreerd. 21 De atv zou te veel gericht zijn geweest op het
voorspellen en niet op het werken met scenario’s (wat later onder de Beleidsgerichte
Toekomstverkenning zou gebeuren) en de methode hield onvoldoende rekening met
veranderingen in normen en waarden, en in concreet gedrag (burgers reageren op
toekomstvoorspellingen en beleidsaankondigingen, zodat de werkelijkheid anders
uitpakt).
De media waren minder kritisch en ook op de departementen was wel waardering.
Een topambtenaar concludeert in een brief aan de minister-president dat de voorgenomen
integrale toekomstverkenning niet tot stand is gekomen, dat het deels ook
een samenraapsel is, maar dat het wel de eerste keer is dat een beeld gegeven was van
het jaar 2000 en dat de hele exercitie wel getuigt van veel moed om iets te doen waar
door de maatschappij veel om gevraagd is. Het feit alleen al dat ontwikkelingen op
meer gebieden tegelijk en naast elkaar beschreven werden vond men waardevol; ook
de deelrapportjes die aan de atv ten grondslag lagen ondervonden veel waardering. 22
Het kabinet wist echter niet wat ze ermee aan moest en hoe ze hier nu op moest reageren.
23 Er is uiteindelijk ook geen inhoudelijke regeringsreactie op gekomen, mede
doordat aanbevelingen ontbraken. De ministerraad kon weinig met toekomstbeelden
of schetsen. De rapporten moeten uitmonden in aanbevelingen, wil de regering kunnen
reageren; door de aanbevelingen gaat de materie pas spreken. 24 De wrr heeft
deze les geleerd; rapporten zonder aanbevelingen zijn hierna niet meer verschenen.
De Commissie Algemene Toekomstverkenning was achteraf openhartig over de
ambities die eveneens achteraf gezien te hoog gegrepen bleken en de te hoge verwachtingen
die men had gehad over het interdisciplinaire werken. Veel leden van de
atv-commissie zagen die beperkingen overigens vooraf ook, maar men heeft toch
de poging gedaan; zonder uitputtende methodologische reflectie was men ‘gewoon’
begonnen op basis van enkele basisafspraken. 25 De commissie was over haar gebreken
in ieder geval duidelijk en open geweest, en stafleden hadden bovendien een
35 ja ar wrr