Op steenworp afstand - Oapen

staat en maatschappij niet zo vanzelfsprekend en voor eeuwig vaststonden als de
dominante politieke en bestuurlijke klasse tot ver in de negentiende eeuw geneigd
was te denken. Vooral vanaf 1918 bleek dat er meer problemen waren waar op een
nieuwe manier naar gekeken moest worden, en terwijl de staat zich eind 19 de eeuw
nog van buitenaf adviescommissie had laten opdringen, ging hij nu soms uit zichzelf
over tot het oprichten van dergelijke organen. Zo ontstonden na 1918 talrijke
nieuwe colleges.
Nederland was na 1918 inmiddels een land met circa 6 miljoen inwoners geworden.
De economie en het herstel kwamen al met al toch weer onverwacht snel op gang, en
de regering kondigde bij monde van minister Aalberse een achturige werkdag aan.
Zelfs brak, na een korte economische crisis rond 1922 die tot nieuwe bezuinigingen
dwong, een tijd van vrolijke voorspoed (roaring twenties) aan. De internationale
Beurskrach van 1929 en de daaropvolgende structurele economische crisis, zou evenwel
de economische ordening op haar grondvesten doen trillen.
Twee institutionele ontwikkelingen, die kenmerkend waren voor het Interbellum,
waren ook voor het ontstaan van adviesorganen in deze periode van belang: de verzuiling
en de zakelijkheid van bestuur.
Het startpunt van het proces van verzuiling kan gelegd worden in 1878 bij de grote
petitie die door Abraham Kuyper was georganiseerd over de bekostiging van het bijzonder
onderwijs en die was ondertekend door 300.000 à 4000.000 inwoners. De
inhoud van de petitie betekende een breuk in de houding van christelijke politici, die
aanvankelijk de nieuwe nationale overheid van na de Franse tijd met wantrouwen
waren tegemoet getreden en zo passief mogelijk wilden houden. Zij gingen vanaf dit
moment van de staat echter actiever optreden verlangen: de overheid moest condities
gaan creëren voor emancipatie van bevolkingsgroepen, elk met een verschillende
levensbeschouwing. In de praktijk liep dat in de twintigste eeuw uit op door de staat
te geven garanties voor ‘de eigen groep’, zoals garanties voor eigen door de overheid
bekostigde scholen, ziekenhuizen en andere voorzieningen. Verschillende groepen
konden zich zo mede via de instrumenten van de staat emanciperen, maar tegelijk
ontstonden maatschappelijke vestingen die elkaar onderling bestreden en over en
weer gingen uitsluiten. De verzuiling die in de jaren twintig en dertig vorm begon te
krijgen, startte op lokaal en regionaal niveau. De verzuiling heeft deels nog het karakter
van sociale bewegingen, maar steeds meer worden het vaste organisaties, ‘hokjes’.
De verdere centralisatie van de zuilen en hun organisatie werd pas na de Tweede Wereldoorlog
voltooid en strak getrokken.
35 ja ar wrr
55