Op steenworp afstand - Oapen

De derde verandering betreft de agenda van privatisering en liberalisering en van
invoering van de marktlogica binnen de overheid. In eerste instantie ging het hierbij
vooral om het terugdringen van de collectieve sector, iets later speelden ook het streven
naar efficiëntere taakuitvoering en verplichtingen uit Europese regelgeving een
rol. De doelstelling van kwantitatieve afslanking van de overheid leidde ook tot een
inhoudelijke discussie over wat de kerntaken zijn van de staat. 10 Mede daarom werd
er gezocht naar alternatieve vormen van afstoting van taken die niet volledige privatisering
zijn, zoals het oprichten van zelfstandige bestuursorganen (zbo’s, zoals de
Informatiebeheergroep). Ook marktachtige methodes bij de uitvoering van sommige
overheidstaken werden nu ingevoerd, waarbij de interne overheidsorganisatie meer
werd benaderd als een soort markt met transacties tussen de principaal (politiek) en
agent (de uitvoerende adviesinstanties). Een trefwoord bij al die veranderingen is het
door de oecd bevorderde ‘New Public management’ dat mede staat voor een boedelscheiding
tussen uitvoering van beleid enerzijds (door agentschappen en zbo’s)
en het vaststellen van de hoofdlijnen van beleid door de politieke leiding anderzijds. 11
Andere trefwoorden in de sfeer van verhoging van de efficiëntie van de overheidsorganisatie
zijn het baten-lastenstelsel, bevordering van competitie tussen diensten,
benchmarks, transparantie, evaluatieonderzoek, audits en visitaties.
Periode 1994-2000
Vanaf 1995 lijkt, vooral ook door internationale omstandigheden, sprake van een
aanhoudende hoogconjunctuur en is de begroting ongeveer in evenwicht. De Dutch
disease en de stagflatie van begin jaren tachtig lijken vergeten, als de Nederlandse
economie floreert en het Poldermodel dat eerst gelijkstond aan stroperigheid in het
buitenland wordt bewonderd als een Dutch miracle. 12 In het algemeen is in het beleid
in de gehele periode sprake van een verschuiving van aanbodeconomische naar
vraageconomische uitgangspunten waar te nemen: waar het budgetmechanisme,
centrale beleidsbepaling en sturing op input tot begin jaren tachtig centraal staan,
worden empowerment van burgers, sturing op output en vraaggestuurde instrumenten
(bijv. invoering zorgbudget) steeds meer de dominante kenmerken van het
beleid. De buitenlandse voorbeelden spreken tot de verbeelding. Vooral de oecd is
een centrale plaats waar veel nationale ervaringen met hervormingen worden uitgewisseld.
Zij heeft bovendien verschillende surveys gemaakt van managementhervormingen
en licht daarmee regeringen ook voor over hervormingen elders. Ondanks
verschil in context ziet men in veel oecd-landen dezelfde soort ontwikkelingen.
Wat in Nederland gebeurt, is dus niet uniek. Belangrijke factoren achter de overeenkomsten
lijken te zijn: het ontstaan van internationale markten (bijvoorbeeld
telecommunicatie en elektriciteit); Europese regelgeving en beleidsconcurrentie;
35 ja ar wrr
123