Op steenworp afstand - Oapen

op steenworp
afstand
336
Deel III - De politiek als een weerbarstige leerling
Een onderscheidend kenmerk van beleidsvoering in de democratische en sociale
rechtsstaat is het onvermijdelijke politieke en ideologische karakter van zowel de
doelstellingen als de middelen van een beleid. Zowel de wensen ten aanzien van
inhoud als niveau van de gewenste publieke diensten, bijvoorbeeld, worden bepaald
in een compromis tussen concurrerende waarden, doelstellingen en belangen. Verschillende
rationaliteiten en ideologische oriëntaties dienen met elkaar in verband te
worden gebracht. De strijd tussen die rationaliteiten en voorkeuren begint al bij de
vraag of iets wel als een probleem wordt gezien (Snellen 2006). De strijd geldt voorts
niet alleen de politieke doelen, maar evenzeer de middelen die worden gekozen om
de doelstellingen te verwezenlijken. En ook is duidelijk dat dat normatieve aspect
speelt in alle fasen (‘ronden’) van het proces van besluitvorming. Des te belangrijker
het normatieve aspect bij politieke beslissingen is, en hoe meer de opvattingen divergeren,
des te moeilijker zal het worden om consensus te bereiken. Als er eenmaal
consensus is bereikt, is dat bovendien zelden een garantie dat die consensus duurzaam
is. Lang niet altijd zijn problemen stabiel en voor eeuwig getemd (Hoppe 1989).
Ad 2 Institutionele verdichting, verkokering en vervlechting
Vergeleken met de private sfeer van de markt van ruilende subjecten, is de hoge mate
van institutionele verdichting en vervlechting in die publieke (en ook steeds vaker
hybride publiek-private) arena’s inderdaad een onderscheidend kenmerk dat duidelijk
doorwerkt in de aard en complexiteit van de beleidsvoorbereiding en de politieke
en ambtelijke besluitvorming (Pierson 2000). De essentie van een institutie is dat zij
tot op zekere hoogte in staat is om de voorwaarden voor het eigen voortbestaan te
scheppen en in stand te houden: leren is daarvoor wezenlijk. Dat geldt voor de rechterlijke
macht, voor het parlement en in belangrijke mate ook voor adviescolleges.
Beleid is niet de uitkomst van de via een onzichtbare hand geaggregeerde voorkeur
van geïsoleerde individuen, maar komt tot stand in een complexe arena waarin doorgaans
een veelheid aan politieke gezagsbekleders en ambtenaren samenwerkt aan
beleidsontwikkeling, vaak in samenspraak met vertegenwoordigers van belangengroepen.
Keuzes worden bovendien sterk beïnvloed door de verhouding (of juist de
afwezigheid daarvan) tussen departementale kokers en organisatieroutines, segmentatie
van bestuurslagen, sociale routines en standard operating procedures waarmee
beleidsmakers worden geconfronteerd c.q. die ze nodig hebben om meerduidige
beleidsproblemen met onderling conflicterende doeleinden hanteerbaar te maken.
De beleidswereld is (nog) veel minder dan de markt een tabula rasa of onbeschreven
blad. De beleidswereld is opgebouwd uit diverse bestuurlijke instituties, die altijd
het product zijn van eerder gemaakte en (naar veelal later blijkt) soms tegenstrijdige
keuzes. De hoge graad van institutionele verdichting in het beleidsbestel heeft in be-
wrr 35 ja ar