Op steenworp afstand - Oapen

De Bevredigingscommissie slaagde er in 1916 in de impasse te doorbreken met een
voorstel tot gelijkberechtiging, onder gelijktijdige handhaving van de deugdelijkheid
van het onderwijs. Dat laatste moest door de allang bestaande Onderwijsinspectie
worden gecontroleerd. In samenhang met de nieuwe onderwijsparagraaf in de
Grondwet werd bovendien het kiesrecht geregeld en werd een algemeen kiesrecht
voor mannen (en in 1919 ook voor vrouwen) ingevoerd, het strijdpunt waar liberalen
en socialisten voor streden.
De Bevredigingscommissie had echter slechts het fundament gelegd. Veel zaken
moesten nog worden uitgewerkt en veel nieuwe regelingen waren nodig. Hierom
beval zij de regering aan om een “hoogstaand, geheel onafhankelijk college” in te
stellen, “samengesteld uit mannen met liefde voor en kennis van het onderwijs”
(Van der Ham 1994: 21). De belangrijkste opdracht zou worden het vormgeven van
de pacificatie: de uitwerking van de financiële gelijkstelling in een nieuwe Lager
Onderwijswet én de aanpassing van het (secundaire) onderwijs aan de eisen van de
tijd. De wettelijke taak die de Onderwijsraad bij zijn instelling kreeg was algemener
geformuleerd: het gevraagd en ongevraagd adviseren van de minister van Onderwijs
over het gehele onderwijsterrein. Bij de installatie sprak de minister van een raad van
25 wijzen, “wier gezag niemand betwistte en die waren uitverkoren om zitting te nemen
in de raad, tezamen vertegenwoordigend alle belangrijke politieke stromingen
en kerkelijke gezindten, slechts dienend het belang en de zaak van het onderwijs”
(Van der Ham 1994: 14).
In het parlementaire debat over het Ontwerp van Wet op de Onderwijsraad waren
er vragen gerezen over de noodzaak tot oprichting van de raad, nu er ook al een departement
voor Onderwijs was ingesteld. Was dat niet dubbel op? Minister Visser
antwoordde dat het departement vooral de technische kennis had en dat de inspectie
lette op de uitvoering van de wet, maar dat het hier ging om de “aanpassing van het
onderwijs als geheel aan de eisen van de tijd” en om “het trekken van de grote lijnen,
waarlangs de onderwijswetgeving zich moet bewegen” en om “nauwlettend te schiften
van wat wellicht schoon schijnt, maar niet echt is” (Van der Ham 1994: 26). De
minister zag de instelling van het college slechts als eerste stap om tot hervorming van
het onderwijs in zijn verschillende geledingen te kunnen geraken (Van der Ham 1994:
26). In antwoord op klachten over de vage taak van de Onderwijsraad antwoordde de
minister dat de raad zich moet buigen over het onopgeloste probleem van de ineenschakeling
van de verschillende takken van onderwijs. Daarnaast moest de raad nader
vormgeven van wat in de Bevredigingscommissie tot stand was gebracht en zo nodig
geschillen beslechten tussen Onderwijsinspectie en het ‘bevoegd gezag’ (dat is het
bestuur van een school) ten aanzien van de deugdelijkheid van scholen.
35 ja ar wrr
61