Op steenworp afstand - Oapen

op s t een wor p
a f s ta n d
86
Deel I - Nieuwe adviescolleges in interbellum en wederopbouw
bedrijfsorganisatie met hulp van werkgevers en werknemers. Dat lukt als de ser in
1961 besluit tot oprichting van de Commissie Opvoering Productiviteit (cop). Pas
veel later, in 1971, zal de ser ook een Commissie Economische deskundigen instellen.
Maar al die tijd neemt ook het cpb een belangrijke rol in als toeleverancier van
informatie en modelberekeningen. 25
Eenzelfde behoefte aan meer onderzoek en deskundigheid is zichtbaar bij de Nationale
Raad voor Maatschappelijk werk, die deskundigencommissies instelt en onderzoek
uitbesteedt (en hetzelfde proces voltrekt zich bij het nieuwe departement van
Maatschappelijk Werk; ook die gaat onderzoek uitbesteden en commissies instellen
(voor advies en begeleiding van onderzoek). Zaken van overleg, advies, onderzoek en
zorg voor draagvlak waren moeilijk van elkaar te scheiden.
3.2.4 Conclusie voor de wederopbouwperiode
Overheid en maatschappij
De rol van de overheid nam vooral vanwege de bijzondere omstandigheden verder
toe. Tegelijk werd de verhouding tussen de centrale overheid en de maatschappij
hechter door de opkomst van overkoepelende maatschappelijke instellingen die een
tussenpositie gingen innemen. Er ontstond een soort piramidale structuur met de
overheid aan de top en aan de basis de passieve burgers die geacht werden te zwijgen
omdat de leiding van hun zuil(en) bij de overheid hun belangen behartigde. Omgekeerd
verklaarden de zuilen bij hun achterban de ideeën van de overheid, die door
personele unies en de gelijksoortige achtergrond van functionarissen dikwijls hun
eigen opvattingen weerspiegelden. De verzuiling leek voltooid en de representativiteit
in het hele systeem geperfectioneerd. Pas op het eind van de periode worden
de eerste barsten zichtbaar: zie de spanningen in de rooms-rode coalitie, de opkomst
van de gedifferentieerde loonpolitiek, enzovoorts. De toegenomen welvaart, mondigheid
en ontkerkelijking zouden hun invloed in de volgende periode overigens pas
goed laten merken.
De adviesfunctie
Kenmerkend voor deze periode is de sterke uitbreiding van de consultatieverplichtingen
in sociaal-economische en in de onderwijswetgeving. De consultatielast voor
de regering waarover later wordt geklaagd wordt vooral in deze tijd opgebouwd, alleen
al door de snelle uitbreiding van taken van de centrale overheid en bijbehorende
wet- en regelgeving. Voorts worden de resultaten zichtbaar van het beschavingsoffensief
dat direct na 1945 is begonnen; het volk moet doordrongen worden van de
hoge westerse waarden vanwege de gedachte ‘Dat nooit weer!’. Dit uit zich onder
meer in de oprichting van de Raad voor de Kunst en de Raad voor de Jeugdvorming
35 ja ar wrr