Op steenworp afstand - Oapen

op s t een wor p
a f s ta n d
54
Deel I - Nieuwe adviescolleges in interbellum en wederopbouw
3.1 het interbellum: z akelijkheid en verzuiling
3.1.1 Korte karakterschets van de periode
Nederland bleef als neutraal land militair gezien buiten de Eerste Wereldoorlog,
maar ook voor ons land bracht deze eerste totale oorlog in de wereldgeschiedenis
een breuk tot stand in de historische ontwikkeling. De nationale staat werd gesteld
voor uitdagingen die hij nog niet had gekend. Er moesten ongeveer een miljoen
vluchtelingen worden gehuisvest en gevoed. Telkens was er de dreiging van een
mogelijke uitbreiding van het oorlogsterrein naar Nederlands gebied, waardoor het
Nederlandse leger nu eens wel en dan weer niet in staat van paraatheid moest worden
gehouden. Door die omstandigheden ontstond bovendien een economische en
landbouwcrisis en waren er voedsel- en energietekorten. Al vrij snel in het begin van
de oorlogstijd verkreeg de regering, vooral door toedoen van minister Treub van Nijverheid
en Handel, speciale machtigingen om in de economie te interveniëren en de
gouden standaard te schorsen.
De politiek doorbrak in deze tijd nu zelf de lang gekoesterde grenzen tussen staatsgezag
en maatschappij en ging nu samen met bijvoorbeeld het bedrijfsleven vitale
voorzieningen garanderen waardoor economie en samenleving in die moeilijke
tijden konden blijven functioneren. Als bijproduct ontstonden ook tijdelijke commissies
en bureaus van overheid, deskundigen en maatschappelijk partijen, zoals het
Koninklijk Nationaal Steuncomité. Distributie ter leniging van de noodzakelijke levensbehoeften
werd mogelijk. Zo ontstond ook het Kolenbureau voor de steenkoolvoorzieningen,
een samenwerking van de shv en Nederlandse particuliere en staatsmijnen.
Voorts werd de Nederlandse Uitvoer Maatschappij opgericht, en kwam de
Nederlandse Overzeese Trustmaatschappij tot stand, een samenwerkingsverband
van banken, scheepvaartmaatschappijen en overheid om de import op peil te houden
en de geallieerden te garanderen dat ingevoerde goederen niet werden doorgevoerd
naar de centrale mogendheden. Op die manier kon de buitenlandse handel en nationale
landbouw, nijverheid en voedselvoorziening voor mens en dier op gang worden
gehouden.
In die context doorbrak in 1917 de staat zelf ook de patstellingen, waar men allang
mee worstelde, zoals die rond de gelijke bekostiging van het bijzonder onderwijs en
die over het kiesrecht. 1
Het grootste deel van de speciale commissies en bureaus uit de Eerste Wereldoorlog
verdween geruisloos na 1918. De samenwerking tussen overheid en maatschappelijke
partijen in die oorlogstijd had echter laten zien dat de verhoudingen tussen
35 ja ar wrr