Op steenworp afstand - Oapen

Een negatieve factor was wellicht ook de, voortgezette, richtingenstrijd tussen
verschillende groepen beoefenaren van de statistiek: juristen, historici, geografen,
economisten en wiskundigen gingen meer van opvatting verschillen over invulling
van het vak, naarmate de specialisatie in wetenschappelijke kring vorderde.
Tegenover ‘holisten’ als de Belg Quetelet die een sociale fysica van de samenleving
nastreefden, stonden aanhangers van meer beperking, methodische verfijning en
professionalisering. Thorbecke, die als hoogleraar en politicus een groot voorstander
was geweest van de statistiek, wilde die specialisatie niet. In zijn tijd verstond hij onder
de statistiek alle studiegebieden die te maken hadden met de staat en de publieke
sfeer, zoals staatsgeschiedenis, staatsrecht, kennis van de toestand van de landbouw,
handel en nijverheid, samenleving en bestuur. Het vraagstuk is tot in onze eigen tijd
herkenbaar en wordt zichtbaar in het vraagstuk van de onafhankelijkheid versus de
ondergeschiktheid van de statistiek aan de behoefte tot beheersing en bij conceptuele
vraagstukken die in de statistiek een rol spelen (bijv. over de centrale begrippen en
definities van welvaart, welzijn, duurzaamheid).
De belangrijkste weerstanden bij parlement en regering tegen de statistiek hadden
te maken met de lange tijd dominante leer van de staatsonthouding. De politiek
werd opgevat als garantie voor de handhaving van de vrijheid en moest zich daarom
ook niet te veel met de maatschappij bemoeien. Informatie over de maatschappij,
ontwikkelingen en mogelijke misstanden zouden bedoeld of onbedoeld leidden tot
agendering van onderwerpen die niet tot de taak van de staat behoren. Als de overheid
zou interveniëren in de samenleving zou ze meegetrokken kunnen worden in
het maatschappelijk struikgewas en zou van de ene maatschappelijk interventie de
andere komen, waardoor de burgerlijke vrijheden in gevaar zouden komen. Veel
parlementsleden – en niet slechts de liberale leden – vonden dat men met het autocratisch
bewind van koning Willem I van 1813 tot 1840 genoeg leergeld had betaald.
Men had gezien waartoe een verstrengeling van het publieke en private domein kon
leiden. Dat moest niet weer gebeuren. De nieuwe economische vrijheden waren
nadien bevorderd door allerlei maatregelen zoals de scheiding van de publieke overheidsfinanciën
van de private van de koning, afschaffing van het Indische cultuurstelsel,
opheffing van lokale tollen en accijnzen en uniformering van regels. Al deze
zaken mochten niet in gevaar worden gebracht.
Hoewel de staat terughoudend was op sociaal gebied, was deze wel voortgegaan op
het gebied van de infrastructuur (Spoorwegwet, verbetering van kanalen en wegen)
en op het gebied van de uitbreiding van vooral het secundaire onderwijs (bijv. hbs).
Ook was een monopolie van de Nederlandsche Bank tot stand gekomen, die gezorgd
had voor een versoepeling van het financiële verkeer. De sociale problemen waren
echter goeddeels blijven liggen; een bekende uitzondering vormde de Kinderwet
35 ja ar wrr
31