Op steenworp afstand - Oapen

op s t een wor p
a f s ta n d
136
Deel I - De jaren tachtig en negentig
stitutioneel is verboden dat de minister zich inlaat met het beleid van de zbo’s; dat is
zelfs strafbaar). Omdat de ministeriële verantwoordelijkheid in Nederland in feite is
blijven bestaan, kan het gebeuren dat ministers en zbo’s – ook al om Kamervragen
te voorkomen – over hun voorgenomen besluiten en beleidslijnen met elkaar gaan
corresponderen; en dat gebeurt vaak weer via adviezen aan elkaar. De preventieve
en repressieve controle op zbo’s leidt kortom bij behoud van de ministeriële verantwoordelijkheid
tot een uitbreiding van de informatiestromen tussen departement en
instelling. De toename van repressieve controle was uiteraard wel voorzien, de toename
van preventieve controle is een onbedoeld neveneffect. De groei van het aantal
zbo’s heeft ertoe bijgedragen dat de informatiestromen tussen ministerie enerzijds
en zelfstandige diensten en ‘zelfstandige autoriteiten’ anderzijds, die voorheen intern
waren nu extern zijn geworden. Daarnaast kan de outputsturing en het ontstaan
van een markt en dus toenemende concurrentie de externe adviesorganen, planbureaus
en onderzoeksinstituten hebben geprikkeld om de productie van adviezen op
te voeren.
Vanaf 1992/3 verdere krimp: via Woestijnwet naar Kaderwet
De ingrijpendste gebeurtenis in deze periode wordt gevormd door de Kaderwet adviesorganen
die op 1 januari 1997 in werking is getreden. 40 De Kaderwet is een gevolg
van het in 1993 verschenen rapport van de commissie- (G.) De Jong Raad op Maat. 41
Deze commissie, in 1991 door de Tweede Kamer ingesteld als een van de vraagpuntencommissies
in het kader van de commissie-Deetman, stelt voor om in beginsel
alle adviesorganen op te heffen en te vervangen door één college per departement.
De ser en de wrr zijn vanwege hun bijzondere posities van deze operatie uitgezonderd.
De Tweede Kamer stemt in grote lijnen in met het rapport van haar eigen commissie-De
Jong. Er wordt met opzet gekozen voor een nieuwe pragmatische aanpak
door eerst de levensduur van alle colleges bij algemene wet te beëindigen, om daarna
apart te bezien welke moeten blijven bestaan en welke wetten moeten worden opgeheven
of herzien, want een deel van de colleges heeft immers een wettelijke basis.
Dan ook kan pas duidelijk worden welk adviesorgaan nu uiteindelijk wel en niet gaat
verdwijnen of in een andere vorm zal terugkeren.
Het rapport Raad op Maat maakt geen onderscheid tussen verschillende soorten adviesorganen,
terwijl ook in het midden wordt gelaten welke concrete problemen zich
per raad in de praktijk voordoen. In feite is daar onvoldoende tijd voor, terwijl ook de
aanleiding dringend is. Die aanleiding, zo maakt de commissie-De Jong duidelijk, is
de stroperigheid waartegen ten strijde moet worden getrokken én het herstel van het
politieke primaat. Daarnaast moet een definitief einde komen aan de wildgroei. Ook
moeten overleg en advies strikt worden gescheiden en moeten adviesorganen voort-
35 ja ar wrr