Op steenworp afstand - Oapen

4 2
op de brug t us sen
w e t ensch a p en pol i t iek
“De grondgedachte achter de transactiestaat
is zo simpel dat iedereen hem over het hoofd
ziet”, legt Wolfson uit. “Als we problemen
met de overheid hebben, willen we de markt
en als we problemen hebben met de markt,
willen we de overheid. Maar beide hebben
hun bijwerkingen. Je moet een synthese
bedenken, een combinatie van recht en ruil.”
Het waardevolle van de markt is volgens
Wolfson dat die duidelijk maakt wat mensen
werkelijk willen. Wie iets gratis kan krijgen,
wil dat altijd wel. Wie ergens voor moet
betalen, maakt een afweging. “De essentie
van de markt is dat je het achterste van je
tong moet laten zien. Dat deden we als burgers
niet meer. We waren uitvreters geworden.”
Het nadeel van de markt is de inkomensongelijkheid.
Sommigen kunnen meer betalen
dan anderen. Daarom wil Wolfson de
aanspraken van mensen blijven regelen via
het recht. Via ruil – het leveren van een pas-
sende tegenprestatie – moeten die vervolgens
op de juiste plaats terecht komen. Dat
vereist maatwerk. “Je moet niet domweg
allerlei regels maken, maar ambtenaren uitleggen
wat zo ongeveer de bedoeling is. Hoe
die dat dan aanpakken, kun je vastleggen in
protocollen volgens het beginsel ‘pas toe of
leg uit’.”
Lange tijd was maatwerk taboe omdat
het zou kunnen leiden tot willekeur. Regels
moesten ervoor zorgen dat gelijke gevallen
ook gelijk behandeld zouden worden. Als
die regels aan de kant worden geschoven
omdat ze niet langer hanteerbaar zijn, moet
35 ja ar wrr
er een andere manier komen om burgers te
beschermen. “Je moet tegenmacht creëren”,
zegt Wolfson. “Als iemand zich onheus bejegend
voelt, moet hij een uitweg hebben. Die
is er als hij kan zeggen: ‘geef mij maar een
persoonsgebonden budget’.”
Toen Transactiestaat klaar was, bood wrrdirecteur
Anton Hemerijck aan om het uit te
brengen als een wrr-verkenning. Verkenningen
zijn geen verantwoordelijkheid van
de raad, maar persoonlijke stukken. Wolfson
wilde dat wel. Inhoudelijk sloot het goed aan
bij eerder wrr-werk. “Het was een poging
tot synthese. Ik geloof dat ik wel negen rapporten
geciteerd heb, waaronder maar een
van mezelf.”
Intellectueel gezien was Transactiestaat
ook schatplichtig aan het denkwerk van een
van Wolfsons collega-raadsleden uit begin
jaren negentig. Filosoof Herman van Gunsteren,
die toen bezig was met het project
Die commissies zijn er alleen maar
omdat politici te laf zijn om zelf het voortouw te
nemen bij beslissingen.
burgerschap, benadrukte dat ook burgers
een bepaalde rol in de samenleving moeten
waarmaken. Een deel van de raadsleden,
waaronder Wolfson, kon daar toen niet goed
mee uit de voeten. “Zijn hele visie op burgerschap
heb ik me pas langzaam eigen kunnen
maken. Toen zag ik niet hoe je zijn gedachtengoed
operationeel kon krijgen, het was te
moeilijk. Hij was een filosoof en zat voor mij
in een andere wereld.”
“Wat ik in de raad geleerd heb, is dat
interdisciplinair werken eigenlijk vooral een
kwestie van taal is”, zegt Wolfson. “Je kunt
elkaar vreselijk bestrijden en dan na een