Uluslararası İnsancıl Teamül (Örf ve Adet) Hukuku - ICRC

150
ALT BÖLÜM 12 - KÜLTÜREL MALLAR
iflgalci gücün kendisine uygulan›r olarak, daha dar bir flekilde kaleme al›nm›flt›r.
Protokolün 4. f›kras›na göre, kültürel mallar› iyi niyetle ellerinde bulunduranlar tazmin
edilmelidir. 58
‹hraç edilmifl kültürel mallar› geri verme zorunlulu€u, ‹kinci Dünya Savafl›
s›ras›nda iflgal etti€i topraklarla ilgili olarak Almanya’n›n ve Kuveyt’i iflgali ile ilgili
olarak Irak’›nkiler de dâhil olmak üzere, pek çok resmi beyanlarda tan›nm›flt›r. 59
Körfez Savafl› ile ilgili olarak, BM Güvenlik Konseyi Irak’› pek çok kez el konulan
mallar› Kuveyt’e geri vermeye davet etmifltir. 60 2000’de, BM Genel Sekreteri Körfez
Savafl›n›n sonundan itibaren önemli miktarda mal›n geri verildi€ini, geriye halen geri
verilecek çok say›da mal›n kald›€›n› aç›klam›flt›r. «Kuveyt arflivlerinin ve (…) müze
parçalar›n›n Irak taraf›ndan geri verilmesine öncelik verilmesi» gerekti€inin alt›n›
çizmifltir. 61 Bu uygulama durumlar› Lahey kültürel mallar›n korunmas›
Sözleflmesinin 1. Protokolüne taraf Devletleri ilgilendirse de, yine de bundan
yasad›fl› olarak ihraç edilmifl kültürel mallar› geri verme zorunlulu€unun teamüli bir
norm oldu€u sonucu ç›kar›labilir. Asl›nda, yukar›da bahsedilen uygulamada bu
kurala verilen destek d›fl›nda bu zorunluluk kültürel mallara sayg› gösterme zorunlulu€unun
ve özellikle kültürel mallara el koyma ve bu mallar› ya€malama yasa€›n›n
(bkz. Kural 40) özünde yer almaktad›r. Kültürel mallara el konulamaz ve bunlar
ya€malanamazsa, bunlar, a fortiori, yasad›fl› olarak ihraç edilmifllerse al›konulamazlar.
Yasad›fl› olarak ihraç edilen mallar›n geri verilmesi uygun bir tazmin flekli
oluflturmaktad›r (bkz. Kural 150).
Aksi yönde hiç bir resmi uygulama tespit edilmemifltir.
Kültürel mallar›n savafl tazminat› olarak al›konulmas›
Lahey kültürel mallar›n korunmas› Sözleflmesinin 1. Protokolünün 3. f›kras› kültürel
mallar›n hiç bir durumda savafl tazminat› olarak al›konulamayaca€›n› belirtmektedir.
62 Bununla birlikte, 1997’de, ihraç edilmifl kültürel mallarla ilgili Rusya
Federasyonu Yasas›, Sovyet yetkililerin kararlar› do€rultusunda, «tazmin edici iade »
hakk›n›n kullan›lmas› olarak SSCB’ye getirilen kültürel mallar›n Rusya
Federasyonunun federal mal› oldu€unu belirtmektedir. 63 1999’da, Rusya Anayasa
Mahkemesi, «eski düflman devletlerden tazmin edici geri verme olarak Rusya’ya
getirilen mallar üzerinde Rusya’n›n Haklar›n›» düzenledi€i ölçüde, bu yasan›n ana-
58 Lahey Kültürel Mallar›n Korunmas› Sözleflmesinin Birinci Protokolü (1954), par. 4 (ibid., par.
453).
59 Bkz, örn., Almanya’n›n (ibid., par. 460) ve Irak’›n (ibid., par. 464465) beyanlar›.
60 BM Güvenlik Konseyi, karar 686 ve 687 (ibid., par. 472) ve karar 1284 (ibid., par. 473).
61 BM Genel Sekreteri, 1284 say›l› karar›n 14. Paragraf›n›n uygulanmas› uyar›nca sunulmufl ikinci
rapor (1999) (ibid., par. 477).
62 Lahey Kültürel Mallar›n Korunmas› Sözleflmesinin Birinci Protokolü (1954), par. 3 (ibid., par.
453).
63 Rusya, Law on Removed Cultural Property (Nakledilmifl Kültürel Mallara ‹liflkin Kanun) (ibid., par.
458).