Uluslararası İnsancıl Teamül (Örf ve Adet) Hukuku - ICRC

394
ALT BÖLÜM 32 - TEMEL GÜVENCELER
Korunmas› ‹çin ‹lkeler Bütünü’nde yer almaktad›r 318 . Bu kural dünya Devletlerinin
büyük k›sm›n›n, hatta tamam›n›n ulusal hukuklar›nda yer almaktad›r 319 .
Filipinler’de insan haklar› uluslararas› insanc›l hukuka sayg› gösterilmesine iliflkin
genel anlaflmaya dâhil edilmifltir 320 .
Uluslararas› Medeni ve Siyasi Haklar Sözleflmesi’nin 4. maddesine iliflkin Genel
Gözlem’inde Birleflmifl Milletler ‹nsan Haklar› Komitesi, flu hususu beyan etmifltir:
“ayr›k hallere konu olamayacak haklar› korumak amac›yla (…) bir gözalt› halinin
kanunili€i hakk›nda zaman kaybetmeksizin hüküm vermesi amac›yla bir mahkemeye
baflvuruda bulunma hakk›na, bir Devletin Sözleflme’ye ayr›k hükümler getirme
karar› halel getiremez » 321 . Amerikalar aras› ‹nsan Haklar› Mahkemesi, 1987 y›l›nda
Habeas Corpus ve yarg›sal güvenceler karar›na iliflkin olarak verdi€i dan›flma
görüfllerinde, «habeas corpus talebinin, Amerikan ‹nsan Haklar› Sözleflmesi uyar›nca
hiçbir ayr›k hale meydan veremeyecek muhtelif haklar›n korunmas› için “esasl›”
nitelik tafl›yan yarg›sal baflvuru yollar›n›n parças›n› oluflturdu€u ve bu itibarla kendisinin
de hiçbir ayr›k hale konu olamayaca€›” sonucuna varm›flt›r 322 .
Afrika ‹nsan›n ve Halklar›n Haklar› Komisyonu, özellikle idari gözalt› uygulamalar›na
sahne olan ola€anüstü hallerde, gözalt›na al›nman›n kanunili€ini tespit etmeyi
hedefleyen usulün, yürütme gücünden ba€›ms›z bir yarg› organ›na tevdi edilmesi
gerekti€ine hükmetmifltir 323 . Ayn› flekilde, Avrupa ‹nsan Haklar› Mahkemesi de,
gözalt›na alma iflleminin kanunili€inin incelemesinin, yürütme gücünden ba€›ms›z
bir birim taraf›ndan gerçeklefltirilmesinin zorunlu oldu€u hususunun alt›n› çizmifltir
324 .
Di€er yandan, Özgürlüklerinden mahrum b›rak›lan kiflilerin avukata ulaflabilmeleri
gerekti€ini gösteren zengin bir uygulama mevcuttur 325 . Birleflmifl Milletler
318 Amerikan ‹nsan Haklar› ve Ödevleri Bildirgesi (1948), madde XXV (ibid., par. 2752); Herhangi
Bir Gözalt›na Alma Ya Da Hapsetme Biçimine Maruz Kalan Bütün Kiflilerin Korunmas› ‹çin ‹lkeler
Bütünü, (1988), ilke 32 (ibid., par. 2753).
319 Örn. bkz., Rusya’n›n mevzuat› (ibid., par. 2764).
320 Filipinler’lerde ‹nsan Haklar› ve Uluslararas› ‹nsanc›l Hukukun Sayg› Görmesi Hakk›nda Kapsay›c›
Anlaflma (1998), II. Bölüm, madde 5 (ibid., par. 2754).
321 Birleflmifl Milletler ‹nsan Haklar› Komitesi, Genel Gözlem n° 29 (Uluslararas› Medeni ve Siyasi
Haklar Sözleflmesi’nin 4. maddesi) (ibid., par. 2776).
322 Amerikalararas› ‹nsan Haklar› Mahkemesi, Habeas Corpus (ibid., par. 2781) ve Yarg›sal güvenceler
(ibid., par. 2782) vakalar›;ayr›ca Bkz. Neira Alegría ve di€erleri (ibid., par. 2783) vakas›.
323 Afrika ‹nsan›n ve Halklar›n Haklar› Komisyonu, 48/90, 50/ 91, 52/91 ve 89/93 say›l› duyurular,
Amnesty International ve di€erleri Sudan’a karfl›, karar, 26. oturum, Kigali, 1-15 Kas›m 1999,
par. 60; 143/95 ve 150/96 say›l› duyurular, Constitutional Rights Project et Civil Liberties
Organisation Nijerya’ya karfl›, 26. oturum, Kigali, 1-15 Kas›m 1999, par. 31 ve 34.
324 Avrupa ‹nsan Haklar› Mahkemesi, Lawless Irlanda’ya karfl› davas›, karar (esas) 1 Temmuz 1961,
par. 14; Irlanda Birleflik Krall›k’a karfl› davas›, karar (esas ve hakça tatmin), 18 Ocak 1978, par. 199-
200.
325 Örn. bkz., Birleflmifl Milletler ‹nsan Haklar› Komitesi, Senegal’in üçüncü dönemsel raporunun
incelenmesine iliflkin nihai gözlemler (nakleden Cilt II, bölüm. 32, par. 3276); ‹flkenceye Karfl›
Birleflmifl Milletler Komitesi, ‹flkenceye Karfl› Komitenin Türkiye’deki durum hakk›nda raporu,
Birleflmifl Milletler belgesi A/48/44/Add.1, 15 Kas›m 1993, par. 48; Avrupa ‹nsan Haklar›
Mahkemesi, Aksoy Türkiye’ye karfl› davas›, karar, 18 Aral›k 1996, Recueil des arrêts et décisions
1996-VI, par. 83.