Uluslararası İnsancıl Teamül (Örf ve Adet) Hukuku - ICRC

Kural 98 - Zorla kaybettirme
383
tarihinde XXVII. K›z›lhaç ve K›z›lay Uluslararas› Konferans› taraf›ndan benimsenen
2000-2003 y›llar› için eylem plan›, silahl› bir çat›flman›n bütün taraflar›ndan,
« (…)zorla kaybettirmeler dâhil olmak üzere uluslararas› insanc›l hukukun bütün
a€›r ihlallerini engellemek için kesin emirler verilmesini » sa€lamak üzere etkili tedbirler
almalar›n› talep etmifltir 254 . Bütün bu kararlar konsensüsle benimsenmifltir.
Aksi yönde hiçbir resmi uygulama tespit edilmemifltir, yani hiçbir Devlet kiflileri
zorla kaybettirme hakk›na sahip ç›kmam›flt›r. Üstelik iddia edilen zorla kay›p vakalar›
Devletlerin ve Birleflmifl Milletlerin mahkûmiyet beyanlar›na yol açm›flt›r.
Örne€in, Eski Yugoslavya’daki çat›flma s›ras›nda gerçekleflen kay›plar, 1995’te
Birleflmifl Milletler Güvenlik Konseyi’ndeki görüflmeler s›ras›nda Botsvana,
Honduras ve Endonezya taraf›ndan mahkûm edilmifltir 255 . Bu kay›plar, Birleflmifl
Milletler Güvenlik Konseyi’nin ve Birleflmifl Milletler ‹nsan Haklar› Komisyonu’nun
konsensüsle benimsedi€i kararlarda mahkûm edilmifltir 256 . Birleflmifl Milletler Genel
Kurulu da Eski Yugoslavya’daki zorla kay›plar› 1995’te benimsedi€i bir karar›nda
mahkûm etmifltir 257 . Genel Kurul, 2000 y›l›nda Sudan’a iliflkin olarak benimsedi€i
bir karar›nda zorla kaybettirmeleri bir kez daha mahkûm etmifltir 258 .
Uluslararas› Ceza Mahkemesi’nin Statüsü’ne göre zorla kaybettirmelere dayal›
sistematik bir uygulama insanl›€a karfl› suç oluflturur 259 . Zorla Kay›plar Hakk›nda
Amerikalar aras› Sözleflme de « insan varl›€›n›n özündeki onura yönelik vahim ve
254 XXVII. K›z›lhaç ve K›z›lay Uluslararas› Konferans›, karar I (konsensüsle benimsenmifltir.) (ibid.,
par. 2436).
255 Bkz. Botsvana (ibid., par. 2410), Honduras (ibid., par. 2412) ve Endonezya’n›n (ibid., par. 2413)
beyanlar›.
256 Birleflmifl Milletler Güvenlik Konseyi Birleflmifl Milletler Güvenlik Konseyi, karar 1034 (ibid., par.
2415); Birleflmifl Milletler ‹nsan Haklar› Komisyonu, karar 1994/72 (ibid., par. 2420) ve karar
1996/71 (ibid., par. 2421).
257 Birleflmifl Milletler Genel Kurulu, karar 50/193 (ibid., par. 2416). Karar, 114 lehte, 1 aleyhte ve
20 çekimser oyla benimsenmifltir. Bununla beraber, karar aleyhinde oy kullanan Rusya’n›n aç›klamas›,
bu devletin ilke olarak zorla kay›plar›n mahkûm edilmesine karfl› olmad›€›n› ve fakat karar
metnin fazla tarafl› buldu€unu göstermektedir. Bkz. Birleflmifl Milletler Genel Kurulu’nun Üçüncü
Komisyonu önünde Rusya’n›n beyan›, Birleflmifl Milletler belgesi A/C.3/50/SR.58, 14 Aral›k
1995, par. 17.
258 Birleflmifl Milletler Genel Kurulu, karar 55/116 (nakleden: Cilt II, Bölüm 32, par. 2417). Karar,
85 lehte, 32 aleyhte ve 49 çekimser oyla benimsenmifltir. Bununla beraber, Bangladefl, Kanada,
Amerika Birleflik Devletleri, Libya ve Tayland taraf›ndan sunulan oy aç›klamalar›, tart›fl›lan ilke üzerinde
bir anlaflmazl›k bulundu€una dair hiçbir iflaret içermemektedirler; Bkz. bu devletlerin
Birleflmifl Milletler Genel Kurulu’nun Üçüncü Komisyonu önünde 10 Ekim 2000 tarihinde sunduklar›
aç›klamalar, Birleflmifl Milletler belgesi A/C.3/55/SR.55, 29 Kas›m 2000, par. 138
(Kanada), par. 139 (Amerika Birleflik Devletleri), par. 146 (Bangladefl), par. 147 (Tayland) ve par.
148 (Libya).
259 Uluslararas› Ceza Mahkemesi’nin Statüsü (1998), madde par. 1, bent i) (Nakleden Cilt. II, Bölüm
32, par. 2372). Madde 7 par. 2, bent i) (ibid., par. 2374) kiflilerin zorla kaybedilmesini flöylece
tan›mlamaktad›r: «kiflilerin, kanunun korumas›ndan uzun bir süre boyunca mahrum b›rak›lmalar›
amac›yla, ard›ndan bu kiflilerin özgürlüklerinden mahrum b›rak›ld›klar›n› kabul etmeyi ya da ya da
bafllar›na gelen ak›beti ya da bulunduklar› yeri a盀a ç›karmay› reddeden bir devlet, ya da siyasi bir
örgüt taraf›ndan, ya da bu devletin ya da örgütün izni, deste€i ya da muvafakati ile tutuklanmalar›,
gözalt›na al›nmalar› ya da kaç›r›lmalar› halleri».