Uluslararası İnsancıl Teamül (Örf ve Adet) Hukuku - ICRC

352
ALT BÖLÜM 32 - TEMEL GÜVENCELER
Bununla beraber, insan haklar› hukuku bak›m›ndan «yaflam hakk›ndan keyfi olarak
mahrum b›rakma» yasa€›, muhasamat›n yürütülmesi s›ras›nda haks›z olarak
öldürme eylemini yani, bu davran›fl muhasamat›n yürütülmesine iliflkin kurallar
taraf›ndan hakl› k›l›nmaks›z›n, çat›flman›n taraflar›ndan birinin gücü alt›nda bulunmayan
sivilleri ve muharebe d›fl› kalm›fl kiflileri öldürme eylemini de kapsar.
Uluslararas› Adalet Divan›, Nükleer Silahlar vakas›nda verdi€i dan›flma görüflünde flu
hususlar› beyan etmifltir: «ancak bu durumda, neyin yaflamdan keyfi biçimde mahrum
b›rakma eylemini oluflturdu€unu tespit etmek, uygulanabilir lex specialis’e, yani
muhasamat›n yürütülmesini düzenlemek üzere tasarlanm›fl olan silahl› çat›flmalar
hukukuna aittir» 75 . Muhasamat›n yürütülmesini ele alan alt-bölümlerde iflaret edildi€i
gibi, örne€in, bir sivile yönelik olarak bafllat›lan do€rudan sald›r› hali gibi (bkz.
Kural 1) sivil halk aras›nda afl›r› can kayb›na yol açan, askeri hedeflere yönelik bir
sald›r› halinde (bkz. kural 14) de kifliler haks›z biçimde öldürülmüfl olabilir ki bu
eylemlerin hepsi muhasamat›n yürütülmesine iliflkin kurallar taraf›ndan
yasaklanm›flt›r.
Amerikalar aras› ‹nsan Haklar› Komisyonu da, silahl› bir çat›flmaya tekabül eden
hallerdeki muhasamat s›ras›nda yaflam hakk›n› yorumlamak için insanc›l hukuka
baflvurmufltur 76 . Bununla beraber baflka durumlarda, insan haklar› organlar›, muhasamat
s›ras›nda yaflam hakk›n›n ihlale u€ray›p u€ramad›€›n› tespit etmek için,
insanc›l hukuka gönderme yapmaks›z›n do€rudan insan haklar› hukukunu uygulam›fllard›r
77 . Uluslararas› nitelik tafl›mayan silahl› çat›flmalara ya da (askeri kuvvetin
kullan›ld›€› haller dâhil olmak üzere) vahim iç kar›fl›kl›klara iliflkin baz› durumlarda
Birleflmifl Milletler ‹nsan Haklar› Komitesi, Afrika ‹nsan›n ve Halklar›n Haklar›
Komisyonu, Avrupa ‹nsan Haklar› Mahkemesi, Amerikalar aras› ‹nsan Haklar›
Komisyonu ve Amerikalar aras› ‹nsan Haklar› Mahkemesi, kuvvete baflvurunun
kesinlikle zorunlu olan derece ile s›n›rlanmas› için uygun tedbirlerin al›nmas› ve
insan hayat› kay›plar›n›n «keyfi» olmamas›na özen göstermek üzere, flüpheli ölümler
halinde soruflturulmalar›n bafllat›lmas› zorunlulu€unun alt›n› çizmifllerdir 78 .
75 Uluslararas› Adalet Divan›, Nükleer Silahlar Vakas› Dan›flma Görüflü, (ibid., par. 926).
76 Bkz. Amerikalararas› ‹nsan Haklar› Komisyonu, vaka 11.137 (Arjantin) (ibid., par. 953) ve Riofrío
katliam› vakas› (Kolombiya) (ibid., par. 954).
77 Örn. Bkz. Afrika ‹nsan›n ve Halklar›n Haklar› Komisyonu, ‹nsan Haklar› ve Özgürlükler Ulusal
Komisyonu Çad’a karfl› vakas›, (ibid., par. 940); Amerikalararas› ‹nsan Haklar› Komisyonu, 6724 (El
Salvador) (ibid., par. 950), 10.190 (El Salvador) (ibid., par. 950) ve 10.284 (El Salvador) (ibid.,
par. 950) vakalar›.
78 Bkz. Birleflmifl Milletler ‹nsan Haklar› Komitesi, Genel Gözlem n° 6 (Uluslararas› Medeni ve Siyasi
Haklar Sözleflmesi’nin 6. maddesi (ibid., par. 938) ve Pedro Pablo Camargo Kolombiya’ya karfl›
vakas› (ibid., par. 939); Afrika ‹nsan›n ve Halklar›n Haklar› Komisyonu, ‹nsan Haklar› ve Özgürlükler
Ulusal Komisyonu Çad’a karfl› vakas› (ibid., par. 940); Avrupa ‹nsan Haklar› Mahkemesi,
McCann ve di€erleri Birleflik Krall›k’a karfl› davas› (ibid., par. 942), Ergi Türkiye’ye karfl› davas›
(ibid., par. 943) ve Yasa Türkiye’ye karfl› (ibid., par. 943) davas›; Amerikalararas› ‹nsan Haklar›
Komisyonu, Peru’da insan haklar›n›n durumu hakk›nda Rapor (ibid., par. 952); Amerikalararas›
‹nsan Haklar› Mahkemesi, Neira Alegría ve di€erleri vakas› (ibid., par. 956). Silahl› çat›flma halinde
gerçekleflenler dâhil olmak üzere flüpheli ölümler hakk›nda soruflturma yürütme zorunlulu€unu