Uluslararası İnsancıl Teamül (Örf ve Adet) Hukuku - ICRC

388
ALT BÖLÜM 32 - TEMEL GÜVENCELER
ni korumak amac›yla Sözleflmelere ifllerlik kazand›r›lmas›n› denetleyen tarafs›z
denetçiler olmal›d›rlar 279 . Koruyucu bir güç, özellikle, savafl esirlerinin ele geçirilmesi
ya da sivillerin enterne edilmesi hallerinde di€er koruyucu güçler ile ‹stihbarat
Bürosu ve ‹stihbarat Merkez Ajans›n› ivedilikle bilgilendirmelidir 280 .
Dahas›, Ek I.Protokol’e göre « silahl› çat›flma ile iliflkili eylemler nedeniyle tutuklanan,
gözalt›na al›nan ya da enterne edilen her kifli, bu tedbirlerin neden al›nd›€›n›n
gerekçeleri hususunda, gecikme olmaks›z›n anlad›€› bir dilde bilgilendirilecektir
281 ». Bu kural baz› askeri el kitaplar›nda da yer almaktad›r 282 .
Cenevre Sözleflmeleri’nde yer alan muhtelif kurallara uygun olmayan gözalt›
halinde «hukuka ayk›r› gözalt›» denmektedir. Sivillerin hukuka ayk›r› biçimde gözalt›na
al›nmas› IV. Cenevre Sözleflmesi’nin a€›r bir ihlalini oluflturmaktad›r 283 .
Cenevre Sözleflmeleri’nin hükümleri taraf›ndan korunan bir kiflinin hukuka ayk›r›
biçimde gözalt›nda tutulmas› Uluslararas› Ceza Mahkemesi ve Eski Yugoslavya ‹çin
Uluslararas› Ceza Mahkemesi’nin statüleri ile Do€u Timor için Do€u Timor’daki
Birleflmifl Milletler Geçici Yönetimi’nin 2000/15 tüzü€ü taraf›ndan a€›r ihlal olarak
tan›mlanmaktad›r 284 . Uluslararas› Ceza Mahkemesi’nin Statüsü’nün suç unsurlar›,
hukuka ayk›r› gözalt› kavram›n›n sadece sivilleri de€il, Cenevre Sözleflmelerinin biri
taraf›ndan korunan herhangi bir kimseyi ilgilendirebilece€ine iflaret etmektedirler
285 .
Çok say›da Devletin askeri el kitaplar› hukuka ayk›r› biçimde gözalt›na almay›
yasaklamaktad›rlar 286 . Bu yasak, kayda de€er say›da Devletin mevzuatlar›nda da yer
almaktad›r 287 . Bu el kitaplar› ve bu kanun metinlerinde kullan›lan terminoloji
farkl›l›klar göstermektedir: Haks›z biçimde hapsetmek, hukuka ayk›r› gözalt›, keyfi
gözalt›, talep edilmemifl gözalt›, uluslararas› hukuka ayk›r› tutuklama ya da özgür-
279 I. Cenevre Sözleflmesi (1949), madde 8 ve 10; II. Cenevre Sözleflmesi (1949), madde 8 ve 10; III.
Cenevre Sözleflmesi (1949), madde 8 ve 10; IV. Cenevre Sözleflmesi (1949), madde 9 ve 11.
280 III. Cenevre Sözleflmesi (1949), madde 69 ve 122-123; IV. Cenevre Sözleflmesi (1949), madde
43, 105 ve 136-137.
281 Ek I.Protokol (1977), madde 75, par. 3 (konsensüsle benimsenmifltir) (nakleden: Cilt II, Bölüm
32, par. 2693).
282 Örn. bkz., flu devletlerin sahra talimnameleri: Kanada (ibid., par. 2697), Yeni Zelanda (ibid., par.
2699), ‹sveç (ibid., par. 2700) ve ‹sviçre (ibid., par. 2701).
283 IV. Cenevre Sözleflmesi (1949), madde 147 (ibid., par. 2517).
284 Uluslararas› Ceza Mahkemesi’nin Statüsü (1998), madde 8, par. 2, bent a) vii) (ibid., par. 2523);
Eski Yugoslavya ‹çin Uluslararas› Ceza Mahkemesi’nin Statüsü (1993), madde 2, bent 1 g) (ibid.,
par. 2529); Do€u Timor’daki Birleflmifl Milletler Geçici Yönetimi, Tüzük No. 2000/15 (2000),
par. 6.1, bent (a) (vii) (ibid., par. 2534).
285 Uluslararas› Ceza Mahkemesi’nin suç unsurlar› (2000), Hukuka ayk›r› gözalt›n›n savafl suçu olarak
tan›mlanmas› (Uluslararas› Ceza Mahkemesi’nin Statüsü, madde 8, par. 2, bent a) vii)).
286 Örn. bkz., flu devletlerin sahra talimnameleri Güney Afrika (nakleden. Cilt. II, Bölüm 32, par.
2549), Almanya (ibid., par. 2543), Arjantin (ibid., par. 2535), Avustralya (ibid., par. 2536),
Kanada (ibid., par. 2537), H›rvatistan (ibid., par. 2539), Amerika Birleflik Devletleri (ibid., par.
2553), Fransa (ibid., par. 2541-2542), Macaristan (ibid., par. 2544), Nijerya (ibid., par. 2548),
Yeni Zelanda (ibid., par. 2546), Uganda (ibid., par. 2551), Hollanda (ibid., par. 2545), Birleflik
Krall›k (ibid., par. 2552) ve ‹sviçre (ibid., par. 2550).
287 Örn. bkz., mevzuat (ibid., par. 2554 ilâ 2625).